ผู้อนุบาล (อังกฤษ: guardian) เป็นบุคคลที่ศาลแต่งตั้งให้ปกครองดูแลคนไร้ความสามารถ ซึ่งตามกฎหมายไทยแล้วกำหนดกรณีดังต่อไปนี้[1]

1.บุคคลใดจะบรรลุนิติภาวะหรือไม่ก็ตาม ถ้ายังมิได้สมรสและศาลสั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถ ให้ผู้ใช้อำนาจปกครอง คือ บิดามารดาทั้งสองฝ่ายหรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งในกรณีที่อีกฝ่ายไม่มีอำนาจปกครองแล้ว หรือผู้ปกครอง เป็นผู้อนุบาลคนไร้ความสามารถผู้นั้น เว้นแต่ศาลจะสั่งเป็นอื่น

2. ในกรณีที่ศาลสั่งให้บุคคลที่มีคู่สมรสเป็นคนไร้ความสามารถ ก็ให้คู่สมรสอีกฝ่ายเป็นผู้อนุบาล เว้นแต่ศาลจะสั่งเป็นอื่นตามที่ผู้มีส่วนได้เสียหรือพนักงานอัยการร้องขอ หรือในกรณีมีเหตุอันควร

ผู้อนุบาลนั้นมีอำนาจหน้าที่ในการดูแลรักษาผลประโยชน์ของคนไร้ความสามารถ ทำนิติกรรมแทนคนไร้ความสามารถ บอกล้างโฆยีกรรมของคนไร้ความสามารถที่พิจารณาแล้วเห็นว่าอาจเป็นการเสียเปรียบของคนไร้ความสามารถที่ตนอนุบาลอยู่ และให้สัตยาบันในโมฆียกรรมของคนไร้ความสามารถที่พิจารณาแล้วเห็นว่ามีแต่ได้กับได้

นอกจากนี้ ผู้อนุบาลต้องร่วมรับผิดทางแพ่งในการกระทำอันเป็นละเมิดที่คนไร้ความสามารถในความอนุบาลของตนได้กระทำลงไป เว้นแต่เขาสามารถพิสูจน์ได้ว่าได้ดูแลรักษาบุคคลนั้นอย่างระมัดระวังเต็มที่แล้ว