นิล (อังกฤษ: Black Spinel) เป็นแร่รัตนชาติชนิดหนึ่ง ในสมัยโบราณเรียกกันว่า "มณีนิล" เพราะถือว่านิลคืออัญมณีชนิดหนึ่ง และเชื่อกันว่านิลมีพลังศักดิ์สิทธิ์ซ่อนอยู่สามารถปกป้องให้พ้นภยันอันตรายได้ เพราะนักรบในสมัยโบราณของไทยได้ใช้ "นิลและโป่งขาม" เป็นเครื่องรางในการออกศึก ต่อมานิลถูกนำมาใช้เป็นเครื่องบอกฐานะ ยศศักดิ์ จนในที่สุดก็นำมาใช้เป็นเครื่องประดับจวบจนปัจจุบัน[1]