คำวิจารณ์และความสมจริง

แม้ละครเรื่อง บุพเพสันนิวาส จะสร้างขึ้นมาเพื่อความบันเทิงของผู้ชมเป็นหลัก แต่ก็ยังมีผู้ให้ข้อติติงไว้ ทั้งในเรื่องความสมจริงทางการเมืองและด้านศิลปะวัฒนธรรม วรรษชล ศิริจันทนันท์ นักเขียนจากเดอะโมเมนตัม เอาแนวคิดประวัติศาสตร์การเมืองฝ่ายซ้ายวิเคราะห์ละครเรื่องนี้ไว้ว่า เป็นละครหลังข่าวที่แม้จะยังคงความสนุกและความบันเทิง "แต่ก็ยังมี 'คราบ' ของอุดมการณ์ชาตินิยมและการชื่นชมความสงบสุขของอยุธยาแทรกเข้ามาอยู่เป็นระยะ จนผู้ชมเกิดอารมณ์โหยหาอดีต" โดยวรรษชลโต้แย้งว่า บุพเพสันนิวาส นำเสนอภาพในอดีตที่มองข้ามความขัดแย้งของคนไทยในราชสำนัก โดยนำเสนอว่าสังคมและวัฒนธรรมของอยุธยาเป็นสังคมที่ "สงบสุข ไม่มีการคอรัปชั่น และมีฝรั่งเป็นส่วนเกิน" เพื่อสนองความปรารถนาของผู้ชมบางส่วนซึ่ง "ไม่พอใจในปัจจุบันอันแสนจะวุ่นวาย เต็มไปด้วยการแบ่งฝักแบ่งฝ่าย และไร้ซึ่งความปรองดอง จนเกิดความโหยหาอดีต"[30] นฤเบศ กูโน ผู้กำกับและนักเขียนบทละคร แสดงความเห็นว่าเพราะความสำเร็จของละครเกิดจากบทละครที่ดีและเคมีของนักแสดงที่เข้ากัน ขณะที่วัฒนธรรมการดูละครของคนไทยมีความคล้ายคลึงกับคนเกาหลี คือ ชื่นชอบละครตลก พระนางไม่ถูกกัน มีบทพูดเชือดเฉือน แต่แอบแสดงออกเล็กน้อยว่ารัก[31] ส่วนเว็บไซต์สนุก.คอม วิเคราะห์ความสำเร็จของละครเรื่องนี้ว่า "สะท้อนให้เห็นสูตรสำเร็จของละคร และการนำเสนอประวัติศาสตร์ไทยผ่านละครแนวใหม่ ที่มีความเข้ากันของพระนางเป็นตัวชูโรง จนสร้างความน่าสนใจในประวัติศาสตร์ไทยให้กับคนรุ่นใหม่ให้หันกลับมามองมากขึ้น"[31] ด้านงานออกแบบงานสร้าง มติชน วิจารณ์ว่า "อยู่ในมาตรฐานดี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ฉากที่นำเสนอฉากสมเด็จพระนารายณ์ทรงโน้มกายรับพระราชสาสน์ของพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 จากเชอวาเลีย เดอ โชมองต์ ราชทูตฝรั่งเศส ตามรอยภาพวาดโบราณซึ่งหลายคนคุ้นตาเป็นอย่างดี"[32]

เนื่องจากเป็นละครที่มีฉากหลังอิงประวัติศาสตร์ จึงได้รับคำวิจารณ์เรื่องความสมจริง ลุพธ์ อุตมะ นักออกแบบเครื่องแต่งกาย วิจารณ์ว่า "เครื่องนุ่งห่มในเรื่องนี้ ในส่วนของชาวสยามมีการวิจัยและจัดทำได้สวยงามเหมาะสม แม้ว่าจะมีการใช้ผ้านุ่งจากประเทศราช และหัวเมืองทางเหนือมาใช้ร่วมด้วย เป็นการสื่อสารได้อย่างดีถึงความสัมพันธ์ของผู้คนและชาติพันธุ์ในสมัยนั้น ทว่าตัวละครที่ไม่ใช่คนสยามนั้นกลับพบว่ามีข้อบกพร่อง เรื่องการออกแบบ การตัดเย็บและการใช้ผ้าที่ถูกลักษณะ"[33] โดยเขาชี้ข้อบกพร่อง อย่างเช่น คอนสแตนติน ฟอลคอน และมาเรีย กีมาร์ เนื่องจากรูปแบบหรือ แพทเทิร์นเป็นแบบสมัยใหม่และผิดสัดส่วนเป็นอย่างมาก กิจจา ลาโพธิ์ หัวหน้าฝ่ายออกแบบเครื่องแต่งกายในละคร ชี้แจงว่า เสื้อผ้าชาวต่างชาติในละครเป็นเรื่องที่ยากที่สุดเรื่องหนึ่ง การออกแบบพัฒนาขึ้นจากข้อมูลที่ค้นคว้า และพยายามที่จะทำให้ใกล้เคียงกับความเป็นข้อเท็จจริงมากที่สุด แต่ก็ได้เพิ่มรายละเอียดเพื่อความสวยงามและให้เหมาะสมกับตัวนักแสดง นอกจากนี้ทางสถานีที่ต้องการสร้างภาพลักษณ์ของตัวละครเอกให้ดูแตกต่างจากตัวละครตัวอื่น จึงเป็นเหตุให้ตัวละครเหล่านี้ฟันไม่ดำ[33]

พิพัฒน์ กระแจะจันทร์ อาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ พบข้อผิดพลาดในด้านรายละเอียด ชี้ว่า อย่างฉากที่เห็นป้อมเพชร พิจารณาในช่วงเวลาในบทประพันธ์ และดูหลักฐานชั้นต้นทางประวัติศาสตร์ สภาพของป้อมน่าจะทรุดโทรมมาก หรือไม่ก็ กำลังได้รับการปรับปรุงโดยนายช่างฝรั่งเศสชื่อ เดอ ลามาร์[33]

การสำรวจความเห็น

จากการสำรวจแบบสอบถามสวนดุสิตโพล จำนวนทั้งสิ้น 1,272 คนระหว่างวันที่ 10-14 เมษายน 2561 สำรวจเรื่อง "ละคร บุพเพสันนิวาส ในทัศนะประชาชน" จากหัวข้อประชาชนคิดอย่างไร กับละคร บุพเพสันนิวาส โดยอันดับ 1 เห็นว่าละคร สนุกสนาน ให้ทั้งข้อคิดและความบันเทิง[34] จากการสำรวจของสำนักวิจัยซูเปอร์โพล จำนวนทั้งสิ้น 1,185 คน ดำเนินโครงการระหว่างวันที่ 10-16 มีนาคม เมื่อสอบถามถึงตัวละคร บุพเพสันนิวาส ที่แสดงได้ดีที่สุด พบว่า ร้อยละ 54.4 ระบุราณี รองลงมาคือร้อยละ 21.1 ระบุธนวรรธน์[35]

กระแสตอบรับในต่างประเทศ

นอกจากจะได้รับความนิยมสูงสุดในประเทศไทยแล้ว ละคร บุพเพสันนิวาส ยังโด่งดังใน weibo หรือสื่อสังคมออนไลน์ขนาดใหญ่ที่สุดของจีนอีกด้วย[36] โดยมีการกล่าวถึง บุพเพสันนิวาส ในแฮชแท็ก 泰剧天生一对 จนขึ้นเทรนด์อันดับ 1 มียอดผู้ชมชาวจีนดูละคร บุพเพสันนิวาส แบบสดออนไลน์ผ่านทางช่อง HBO กว่า 100,000 คน[37] และมีการทำซับไตเติลภาษาจีนให้ละครเรื่องนี้ทั้งที่ยังไม่ได้ซื้อขายลิขสิทธิ์อย่างเป็นทางการและไม่มีการโปรโมตแบบเต็มตัว[38] ยิ่งไปกว่านั้นหลังละคร บุพเพสันนิวาส จบไปสามสัปดาห์ แฮชแท็ก 泰剧天生一对 ก็ยังคงทะยานขึ้นอันดับ 1 ใน weibo อีกครั้งด้วยยอดวิวสูงกว่า 900 ล้านครั้ง[39][40]

ประเทศกัมพูชาได้ซื้อลิขสิทธิ์ละคร บุพเพสันนิวาส ไปแพร่ภาพแล้ว โดยจะออกอากาศทางช่อง PNN TV ใช้ชื่อเรื่องว่า បុព្វេសន្និវាស เริ่มตั้งแต่วันที่ 12 มิถุนายน 2561 ทุกวันจันทร์ถึงศุกร์ วันละ 2 รอบ เวลา 18.00-19.00 น. และ 22.00-23.00 น.[41] ปี 2562 บุพเพสันนิวาส เป็น 1 ในละคร 8 เรื่องที่ออกอากาศบนสถานีโทรทัศน์ประเทศเกาหลีใต้ บนสถานี TVA PLUS และ SMILE PLUS[42] ออกฉายทางช่อง RTV (Rajawali TV ฟรีทีวีของอินโดนีเซีย), ทางสถานีโทรทัศน์ TVB J2 ที่รับชมได้ในฮ่องกงและมาเก๊า, สถานีโทรทัศน์ TVA Plus (เพย์ทีวีในเกาหลีใต้) และทางออนไลน์ทางช่อง Dim Sum ของมาเลเซีย นอกจากนั้นยังมีอยู่ในเน็ตฟลิกซ์ ที่รับชมได้ในประเทศอินเดีย, ญี่ปุ่น, เนปาล, ลาว, มาเลเซีย, มองโกเลีย, พม่า, เกาหลีใต้, ฟิลิปปินส์, ศรีลังกา, ไต้หวัน และ เวียดนาม[43]

ผลสืบเนื่อง

จากความโด่งดังของละคร ทำให้มีการจัดทัวร์การท่องเที่ยว เช่น ที่วัดไชยวัฒนาราม รวมถึงโบราณสถานอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา ก่อนละครออกอากาศ วันธรรมดาจันทร์ถึงศุกร์ มีนักท่องเที่ยวมาเที่ยว 800-900 คนต่อวัน แต่หลังละครออกอากาศ มีนักท่องเที่ยวเพิ่มเป็นเฉลี่ยวันละ 4,000 คน ส่วนวันเสาร์ อาทิตย์ เดิมมีนักท่องเที่ยวราว 3,300 คน เมื่อละครออกอากาศ เพิ่มขึ้นเป็น 18,300 คน[44] นักท่องเที่ยวยังนิยมแต่งชุดไทยมายังสถานที่ท่องเที่ยวเหล่านี้[45] เช่นเดียวกับที่พระนารายณ์ราชนิเวศน์ มีนักท่องเที่ยวเพิ่มมากขึ้นถึงวันละ 2,000-3,000 คนต่อวัน[46] นอกจากนี้ยังมีการจัดการท่องเที่ยวในสถานที่เป็นฉากของละคร เช่น อยุธยา ลพบุรี โดยมีมัคคุเทศก์เป็นนักประวัติศาสตร์ผู้เชี่ยวชาญประวัติศาสตร์อยุธยา[47] ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเมษายน ในช่วงที่ละครออกอากาศ เศรษฐกิจพระนครศรีอยุธยาขยายตัว 33% มีผลต่อการขยายตัวของเศรษฐกิจประเทศถึง 2% ของจีดีพี หรือราว 300,000 ล้านบาท จากผลผลิตมวลรวมที่ 15 ล้านล้านบาท[48][ต้องการอ้างอิงเต็ม]

ทางด้านการตลาด ตราสินค้าต่าง ๆ อาศัยเนื้อหาในละครเชื่อมโยงกับตราสินค้า[49] ดังจะเห็นได้จากตราสินค้าและเพจบนเฟซบุ๊กต่าง ๆ เล่นประเด็นที่เกี่ยวข้องกับละคร แบบการตลาดแบบทันกาล (real-time marketing) เช่นประเด็น หมูกระทะ, กุ้งย่าง, มะม่วงน้ำปลาหวาน, หมูสร่ง, ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง, ออเจ้า ฯลฯ[50]

เรตติ้ง

สถานีโทรทัศน์ไทยทีวีสีช่อง 3 ลงผัง บุพเพสันนิวาส คืนวันพุธและพฤหัส ในช่วงไพรม์ไทม์ เวลา 20.20-22.50 น. กลยุทธ์ที่ช่อง 3 นำมาใช้คือ เนื้อหาละครช่วงแรกมีความยาว 25 นาที เพื่อให้ลงโฆษณาได้อย่างเต็มที่ และค่อย ๆ ลดช่วงละครลงจนเบรกที่ 9 เบรกสุดท้าย ลดเวลาเหลือเพียง 6 นาที เพื่อยึดให้คนดูไว้ให้นานที่สุด[51]

ออกอากาศวันแรก เรตติ้งทั่วประเทศจากการสำรวจของ AGB Nielsen ในช่วงละครหลังข่าว เป็นอันดับ 3 มีเรตติ้ง 3.4 เป็นรองอันดับ 1 มือปราบเหยี่ยวดำ ทางช่อง 7 ซึ่งเป็นละครบู๊ มีเรตติ้ง 5.5 และอันดับ 2 เรือนเบญจพิษ ทางช่องวัน ซึ่งอยู่ในช่วงท้ายของละคร มีเรตติ้ง 3.7[52][53] ต่อมาในตอนที่ 2 บุพเพสันนิวาส มีเรตติ้งทั่วประเทศขึ้นมาอันดับ 2 ยังคงเป็นรอง มือปราบเหยี่ยวดำ แต่เรตติ้งเรื่องดังกล่าวลดลงจาก 5.5 มายัง 4.9 แต่เรตติ้งของ บุพเพสันนิวาส ในกรุงเทพและหัวเมืองใหญ่ต่างจังหวัดเป็นอันดับ 1 แต่พื้นที่เขตนอกเมืองเป็นรอง มือปราบเหยี่ยวดำ[54] จนในตอนที่ 3 เรตติ้งทั่วประเทศ บุพเพสันนิวาส มีเรตติ้ง 7.3 แซง มือปราบเหยี่ยวดำ ที่มีเรตติ้ง 5.4[55] เรตติ้งตอนที่ 4 เรตติ้งทั่วประเทศคือ 8.2 มีเรตติ้งเฉลี่ยทั่วประเทศ 4 ตอนแรก 5.964 เป็นรองเรตติ้งเฉลี่ยทั่วประเทศ 4 ตอนแรกของ นาคี ในปี 2559 ที่ 7.713 เรตติ้งเฉลี่ย 4 ตอนของ บุพเพสันนิวาส มีผู้ชมผู้หญิงถึง 7.707 ส่วนผู้ชาย 4.136[56] จาก 6 ตอนแรก มีเรตติ้งเฉลี่ยทั่วประเทศ 8.005 โดยกลุ่มอายุผู้ชม ที่รับชมมากที่สุดใน 6 ตอนแรกคือ 35-39 ปี รองลงมาคือ 40-49 ปี[57] ตอนที่ 7 บุพเพสันนิวาส ยังคงมีเรตติ้งทั่วประเทศสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ที่ 14.8 ขณะเดียวกันช่อง 7 มีละครเรื่องใหม่ออกฉายวันแรกเรื่อง ชาติลำชี ซึ่งเป็นละครเพลงแนวบู๊ เปิดตัวที่ 3.6[58] ในตอนที่ 10 ยังมีเรตติ้งทั่วประเทศดีอยู่ที่ 16.0 แม้ทางช่องไทยรัฐทีวีจะถ่ายทอดสดฟุตบอลคิงส์คัพ นัดฟุตบอลทีมชาติกาบองพบฟุตบอลทีมชาติไทย ที่มีเรตติ้ง 3.0[59] ในตอนที่ 11 บุพเพสันนิวาส มีเรตติ้งทั่วประเทศ 17.4 ได้สร้างสถิติละครที่มีเรตติ้งสุงสุดนับตั้งแต่มีทีวีดิจิตัลในปี 2557[60] หลังจากนั้นเรตติ้งทั่วประเทศหยุดนิ่งอยู่ที่ 17.4 ในตอนที่ 12 และ 13 รวมสามตอนติดต่อกัน[61] ก่อนจะขยับเพิ่มขึ้นเล็กน้อยเป็น 17.9 ในตอนที่ 14 และสำหรับตอนจบ ตอนที่ 15 นั้น มีเรตติ้งทั่วประเทศสูงสุดกว่าทุกตอน ที่ 18.6 หรือมีคนดูเฉลี่ย 12.2 ล้านคน และเรตติ้งเฉลี่ยทุกตอนอยู่ที่ 13.247 หรือมีคนดูเฉลี่ย 8.8 ล้านคนต่อตอน ซึ่งเอาชนะเรตติ้งเฉลี่ยละคร นางชฎา ในปี 2558 ของช่อง 7 ที่ 11.465 และ นาคี ในปี 2559 ของช่อง 3 ที่ 10.927 [62] ทำให้ บุพเพสันนิวาส เป็นละครที่ได้รับความนิยมสูงสุดนับตั้งแต่ประเทศไทยเข้าสู่ยุคทีวีดิจิตอลเมื่อปี 2558[63]

บุพเพสันนิวาส ฉบับจัดเต็ม หรือ บุพเพสันนิวาส ฉบับ Director's Cut เรตติ้งเปิดตัวในตอนแรกสูงถึง 6.0[64]