ปากีสถานตะวันออก (อังกฤษ: East Pakistan; เบงกอล: পূর্ব পাকিস্তান Purbo Pākistān; อูรดู: مشرقی پاکستان‎ Mašriqī Pākistān ออกเสียง: [məʃrɪqiː pɑːkɪst̪ɑːn]) เป็นดินแดนที่เคยเป็นส่วนหนึ่งของประเทศปากีสถาน ซึ่งอยู่ในดินแดนเบงกอล ระหว่าง พ.ศ. 2498 - 2514 ใน พ.ศ. 2490 เบงกอลเป็นส่วนหนึ่งของบริติชอินเดีย ซึ่งแบ่งเป็นเบงกอลตะวันตกและเบงกอลตะวันออกตามศาสนา[1] การแบ่งแยกนี้เป็นผลจากความขัดแย้งทางศาสนาระหว่างฮินดูและมุสลิมในอินเดีย [2] ใน พ.ศ. 2490 ชาวเบงกอลที่เป็นมุสลิมเข้าร่วมกับขบวนการปากีสถาน หลังการแบ่งแยกอินเดียและกลายเป็นจังหวัดเบงกอลตะวันออกของปากีสถาน [3] ระหว่าง พ.ศ. 2490 - 2497 เบงกอลตะวันออกมีการบริหารเป็นเอกเทศโดยพันธมิตรมุสลิมปากีสถาน นำโดยนูรุล อามีน[3] ต่อมาใน พ.ศ. 2498 นายกรัฐมนตรีเบงกอล มูฮัมหมัด อาลี โบกรา ได้ประกาศยุบจังหวัดเบงกอลตะวันออก และจัดตั้งปากีสถานตะวันออก โดยมีเมืองหลักคือธากา ในช่วงนี้พันธมิตรมุสลิมปากีสถานพ่ายแพ้ให้แก่สันนิบาตอวามี[4][5][6] สันนิบาตอวามีเข้ามาบริหารปากีสถานตะวันออก หลังจาก ฮุเซน ชะฮีด ชุระวรรดี ได้เป็นนายกรัฐมนตรี[7][8] ช่วงระหว่าง พ.ศ. 2501 - 2514 เป็นช่วงที่เกิดความขัดแย้งทางการเมือง[9] การสนับสนุนการปกครองตนเองเติบโตขึ้นเมื่อสันนิบาตอวามี จัดตั้งขบวนการหกประการใน พ.ศ. 2509 [10] และเติบโตเต็มที่เมื่อสันนิบาตอวามีชนะการเลือกตั้งทั่วไปใน พ.ศ. 2513 ในปากีสถานตะวันออก[11][12]หลังการเลือกตั้งทั่วไป นายกรัฐมนตรีของปากีสถาน นายพลยะห์ยา ข่าน พยายามเจรจากับทั้งพรรคประชาชนปากีสถาน และสันนิบาตอวามีในการแบ่งปันอำนาจจากรัฐบาลกลางแต่ล้มเหลว สันนิบาตอวามีได้ประกาศเอกราชของปากีสถานตะวันออกเมื่อ 26 มีนาคม พ.ศ. 2514 และเริ่มต้นสงครามปลดปล่อยบังกลาเทศจากปากีสถาน โดยอินเดียเข้ามาสนับสนุนสันนิบาตอวามี[13] สงครามสิ้นสุดลงเมื่อ 16 ธันวาคม พ.ศ. 2514 ปากีสถานตะวันออกได้รับเอกราชอย่างเป็นทางการในนามบังกลาเทศ[13]