พระธัมมปาละ เป็นพระ
เถระองค์สำคัญของพุทธศาสนานิกาย
เถรวาท มีช่วงชีวิตอยู่ะระหว่างปี พ.ศ. 1071 - 1103
[1] เกิดที่เมืองกาญจีปุรัม จึงคาดว่าท่านอาจเป็นชาวทมิฬ ท่านเป็นที่รู้จักกันในวงกว้าง ในฐานะผู้รจนาและเรียบเรียงคัมภีร์อรรถกถา ชื่อ
ปรมัตถทีปนี ซึ่งอธิบายความในขุททกนิกาย หมวดย่อยอุทาน-อิติวุตตกะ, วิมานวัตถุ-เปตวัตถุ, เถรคาถา-เถรีคาถา และจริยาปิฎก นอกจากนี้ ยังมีผลงานอธิบายเนตติปกรณ์ อีกด้วยพระธัมมปาละนั้น บางแหล่งข้อมูลระบุว่าเคยเป็นเจ้าอธิการอาราม
นาลันทา มหาวิทยาลัยสงฆ์อันยิ่งใหญ่ของชาวพุทธ
[2] อย่างไรก็ตาม มีข้อสังเกตว่ามหาวิทยาลัยนาลันทา เป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนาฝ่าย
มหายานมากกว่าฝ่าย
เถรวาท นอกจากนี้ ยังมีข้อมูลระบุว่า ระหว่างที่ท่านเดินทางมายังลังกาทวีป เพื่อศึกษาและรจนาอรรถกถานั้น ท่านเคยจำพรรษาที่ราชวิหาร ณ กรุง
อนุราธปุระ [3] ซึ่งราชวิหารในที่นี้คือ
วัดมหาวิหาร อันเป็นศูนย์กลางของคณะสงฆ์หลักแห่งลังกาทวีปในยุคนั้นในคัมภีร์
คันธวงศ์ และจากบันทึกของพระถังซำจั๋ง หรือ
พระเสวียนจั้งบันทึกว่า พระธัมมปาละมาจำพรรษาที่วัดพทรดิตถวิหาร ซึ่งวัดพทรดิตถวิหาร (พะ-ทะ-ระ-ติด-ถะ) หรือพทระ ติตถะ วิหาร หรือ ปทระติตถวิหาร เป็นพระอารามในศาสนาพุทธนิกายเถรวาท ปัจจุบันตั้งอยู่ในบริวเณเมืองนาคปัฏฏัน หรือนาคปัตตินัม รัฐทมิฬนาฑู ประเทศอินเดีย ทั้งนี้ คัมภีร์คันธวงศ์ หรือจุลลคันธวงศ์ คัมภีร์ภาษาบาลี ของพระนันทะปัญญา พระเถระชาวพม่า สมัยศตวรรษที่ 17 ได้เอ่ยถึงพระอารามแห่งนี้ว่า เป็นที่พำนักของพระธรรมปาละ หรืออาจาริยะ ธรรมปาละ พระคันถรจนาจารย์ ยุคต้นพุทธศาสนานิกายเถรวาทในด้านผลงานเกี่ยวกับพุทธศาสนา คัมภีร์
คันธวงศ์ ระบุว่า พระธัมมปาละเป็นผู้รจนาคัมภีร์ต่าง ๆ ถึง 14 คัมภีร์ ผลงานสำคัญนอกเหนือจากปรมัตถทีปนี อรรถกถาขุททกนิกายแล้ว ยังมีคัมภีร์
เนตติปกรณ์อรรกถา ซึ่งเป็นงานเขียนอธิบายคัมภีร์
เนตติปกรณ์ ซึ่ง แต่งในสมัยพุทธกาล โดยพระมหากัจจายนะ โดยในนิคมคาถาของ
เนตติปกรณ์อรรกถา ท่านผู้รจนาระบุว่า ได้แต่งคัมภีร์นี้ขึ้นที่วัดธัมมาโศก มหาราชวิหาร ที่เมืองนาคปัตตินัม อย่างไรก็ตาม นักวิชาการบางส่วนชี้ว่า วัดแห่งนี้อาจมิได้อยู่ที่เมืองนาคปัตตินัม ในอินเดียใต้ แต่ท่านผู้รจนาหมายถึงวัดดัมบุลละ ในศรีลังกา ซึ่งท่านเคยพำนัก โดยแต่ไรมาผู้คนมักเรียกวัดแห่งนี้ว่ามหาราชวิหาร
[4]ทั้งนี้ พระธัมมปาละ ยังเป็นชื่อของพระเถระฝ่ายเถรวาทอีก 2 ท่าน ซึ่งมีช่วงอายุอยู่ในราวศตวรรษที่ 2 เป็นผู้รจนาคัมภีร์อรรถกถา และฏีกาอธิบายทีฆนิกาย, มัชฌิมนิกาย และสังยุตตนิกาย แต่นักวิชาการไม่ยอมรับว่าเป็นข้อมูลที่น่าเชื่อถือ ขณะที่พระเถระที่มีชื่อว่า พระธัมมปาละอีกท่านหนึ่ง เป็นผู้รจนาคัมภีร์
สัจจสังเขป