วัดพระธาตุหนองสามหมื่น ตั้งอยู่ที่ หมู่ 1
บ้านแก้ง ภูเขียว ชัยภูมิ วัดราษฎร์ เป็น
โบราณสถานที่มีความสำคัญและน่าสนใจมากแห่งหนึ่งของชัยภูมิ ตั้งอยู่ที่บ้านแก้ง จากตัวเมือง
ชัยภูมิเดินทางไปตามทางหลวงหมายเลข 201 ผ่าน
อำเภอภูเขียวไปจนถึงบ้านหนองสองห้องระยะทางประมาณ 80
กิโลเมตร เลี้ยวซ้ายเข้าทางหลวงหมายเลข 2055 อีก 9 กิโลเมตรถึงบ้านแก้งและแยกซ้ายไปวัดพระธาตุหนองสามหมื่นอีกประมาณ 5 กิโลเมตร พระธาตุหนองสามหมื่น เรียกชื่อตาม
หนองน้ำ ซึ่งอยู่ห่างออกไปทาง
ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของวัด เป็นพระธาตุที่มีลักษณะสวยงาม และสมบูรณ์ที่สุดองค์หนึ่ง ไม่ปรากฏหลักฐานว่าสร้างขึ้นเมื่อใดแต่จากลักษณะทางด้าน
สถาปัตยกรรมและ
ศิลปกรรมที่ปรากฏ เกิดจากการผสมผสานกันระหว่าง
ศิลปล้านนา ล้านช้าง และอยุธยา สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นราว
พุทธศตวรรษที่ 21-22 ในสมัย
พระไชยเชษฐาธิราชแห่ง
ราชอาณาจักรลาวพระธาตุหนองสามหมื่นมีลักษณะเป็น
เจดีย์ย่อมุมไม้สิบสอง ตั้งอยู่บน
ฐานเขียงรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีความสูงประมาณ 45 เมตร มี
บันไดทางขึ้นทั้งสี่ด้าน เหนือฐานเขียงเป็น
ฐานบัวคว่ำบัวหงายรองรับองค์พระธาตุ ซึ่งมี
ซุ้มทั้งสี่ทิศ ประดิษฐาน
พระพุทธรูปปางรำพึง และ
ปางลีลา ภายในองค์พระธาตุบรรจุ
พระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้า รูปแบบดังกล่าวอาจเปรียบเทียบได้กับพระธาตุอื่นๆ ทั้งใน
นครเวียงจันทน์และในเขตไทย เช่น
พระธาตุวัดเทพพล เมืองเวียงคุก จังหวัด
หนองคาย พระธาตุศรีเมือง นครเวียงจันทน์ เป็นต้นจากหลักฐานทางโบราณคดีพบว่าบริเวณนี้เคยเป็น
เมืองโบราณขนาดใหญ่
สมัยทวารวดี อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12-16 ปรากฏร่องรอยของ
คูน้ำ คันดิน และ
โคกเนินโบราณสถานหลายแห่ง โบราณวัตถุสำคัญที่พบทั้งในและนอกเขตคูเมืองหลายชิ้นได้นำมาเก็บรักษาไว้ที่วัด เช่น กลุ่ม
ใบเสมาหินทราย บางแผ่นก็มีจารึก
อักษรปัลลวะภาษาสันสกฤต อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12-14 และมีแผ่นหนึ่งนำไปตั้งเป็นหลักเมืองประจำอำเภอภูเขียวด้วย นอกจากนี้ยังมีประติมากรรมรูปเคารพอีก 2 ชิ้น สภาพชำรุดชิ้นหนึ่งคล้ายเศียร
พระพุทธรูปนาคปรกในศิลปะขอมแบบบายน อายุราวพุทธศตวรรษที่ 18พระธาตุหนองสามหมื่น เป็นพระธาตุที่มีลักษณะสวยงามและสมบูรณ์ ที่สุดองค์หนึ่ง ไม่ปรากฏหลักฐานว่าสร้างขึ้นเมื่อใด แต่จาก ลักษณะสถาปัตยกรรมและศิลปกรรมที่ผสมผสานกันระหว่างล้านนา ล้านช้างและอยุธยา สันนิษฐานว่าสร้าง ขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ ๒๑ - ๒๒ ในสมัยพระไชยเชษฐาธิราชแห่งราชอาณาจักรลาว นอกจากนี้ บริเวณ ที่ตั้งพระธาตุหนองสามหมื่นแต่เดิม เคยเป็นเมืองโบราณสมัยทวาราวดีที่มีขนาดใหญ่เมืองหนึ่ง อายุราว พุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๖ เนื่องจากปรากฏร่องรอยของคูน้ำคันดิน และโคกเนินโบราณสถานหลายแห่ง รวมทั้งโบราณวัตถุหลายชิ้น เช่น กลุ่มใบเสมาหินทราย สันนิษฐานว่าเป็นเมืองขนาดใหญ่ ปรากฏในตำนานอุรังคนิทาน ว่ามีเมืองหนึ่ง อยู่ด้านทิศตะวันตกของเมืองหนองหาร ชื่อว่า อโยธยา หรือกุรุนทนคร โดยส่วนใหญ่จะเข้าใจว่าจะเป็นแถบจังหวัดนครปฐม เพราะความหมายกำกวม ในที่นี้อาจจะเป็นเป็นเมืองกรุนทนคร ขึ้นตรงกับอาณาจักรทวารวดี(อโยธยา)ก็อาจเป็นได้ประเพณีรำผีฟ้า เป็นการรำบวงสรวงเป็นกลุ่มๆ ที่ภูพระ ซึ่งมีพระเจ้าองค์ตื้อ เป็นพระพุทธรูปแกะสลักหินทราย สูงประมาณ 2 เมตร ชาวบ้านเชื่อว่า มีความศักดิ์สิทธิ์มาก การรำบวงสรวงนี้ จะมีขึ้นในระหว่างวันขึ้น 13-15 ค่ำ เดือน 5 คือเดือนเมษายน และในวันเข้าพรรษา วันออกพรรษา ซึ่งจะมีประชาชนไปทำบุญเป็นจำนวนมาก