พระลักษมณ์ (
สันสกฤต:लक्ष्मण) (พงศ์นารายณ์ - วงศ์กษัตริย์แห่งกรุง
อโยธยา) เป็นตัวละครในเรื่อง
รามเกียรติ์ คือ
พญาอนันตนาคราช แท่นบรรทมของ
พระนารายณ์และสังข์ของพระนารายณ์อวตารลงมา มีพระวรกายสีเหลืองดั่งทองทา เป็นโอรสของ
ท้าวทศรถและ
นางสมุทรชา มีพระอนุชาร่วมพระมารดา คือ
พระสัตรุดพระลักษมณ์เคยได้ไปร่วมพิธียกธนูโมลีที่มิถิลา ได้ยกศรก่อนพระราม เมื่อจับศรแล้วศรขยับแต่แกล้งทำเป็นยกไม่ได้ เพราะรู้ว่าพระรามหลงรักนางสีดาตั้งแต่แรกเห็น อีกทั้งพระลักษมณ์ก็ไม่ได้รักนางสีดาแบบชู้สาว พระรามจึงได้อภิเษกสมรสกับ
นางสีดาพระลักษมณ์มีความจงรักภักดีต่อ
พระรามมาก เมื่อพระรามต้องออกเดินป่าถึง 14 ปี พระลักษมณ์ก็ได้ขอติดตามไป และยังช่วยออกรบกับกองทัพของกรุงลงกาอย่างกล้าหาญหลายครั้งหลายหน ทรงเคียงคู่พระรามเสมอ ร่วมผจญหมู่มารและเหล่าศัตรูเคียงคู่พระรามหลายครั้งหลายครา ในระหว่างศึกสงคราม พระลักษมณ์ได้ออกรบจนถูกอาวุธได้รับบาดเจ็บเกือบสิ้นพระชนม์ถึง 5 ครั้ง จากหอกโมกขศักดิ์ของ
กุมภกรรณ ศรนาคบาศกับศรพรหมาสตร์ของ
อินทรชิต หอกแก้ววราวุธของ
มูลพลัม และหอกกบิลพัทของ
ทศกัณฐ์ แต่ฝีมือก็ไม่ได้ด้อยไปกว่าใคร พระลักษมณ์ได้สังหาร
กุมภกาศ อินทรชิต มูลพลัม จิตรไพรี ทศคีรีวัน ทศคีรีธร หลังเสร็จศีกกรุงลงกาพระลักษมณ์ได้รับปูนบำเหน็จให้ไปครองเมืองโรมคัล แต่หนุมานทูลคัดค้านว่าเมืองโรมคัลเป็นเมืองยักษ์ ไม่ควรให้พระลักษมณ์ไปครอง ควรจะอยู่ใกล้ชิดพระรามจะดีกว่า พระลักษมณ์จึงได้เป็นอุปราชฝ่ายหน้าของพระราม เมื่อพระรามเข้าใจผิดว่านางสีดายังรักใคร่ทศกัณฐ์ก็สั่งให้พระลักษมณ์ประหารนางแล้วควักดวงใจมาให้ดู พระลักษมณ์ไม่อยากทำแต่ก็ต้องทำตามความประสงค์ของนางสีดา เมื่อประหารไม่ตาย พระลักษมณ์จึงปล่อยนางไปและควักหัวใจเนื้อทรายไปถวาย เมื่อพระรามต้องเดินดงเป็นครั้งที่สอง ก็ได้ทูลขอตามเสด็จไปด้วยอีกครั้ง พระนามของพระลักษมณ์มาจากภาษาสันสกฤตว่า ลกฺษมณ (อ่านว่า ลัก-สะ–มะ-นะ) แปลว่าผู้มีเครื่องหมายอันเป็นมงคล หรือผู้ที่มีลักษณะดี ในภาษาไทย เขียนเป็น ๒ อย่าง คือ ลักษณ์ กับ ลักษมณ์ ต่างกันที่รูปแรกเขียนไม่มี ม แต่รูปหลังเขียนมี ม หน้า ณ
[1]