พระเจ้าวงศาธิราชผู้ครองภูสานครมีมเหสีสององค์ อัครมเหสีนามว่า วงศ์สุริยาราชเทวี พระนางมีพระโอรส ได้แก่ วงศ์สุริยามาศกุมาร และวรวงศ์กุมารซึ่งคือพระโพธิสัตว์ ส่วนมเหสีอีกองค์นามว่า กาไวยเทวี มีโอรสคือ ไวยทัตกุมาร ไวยทัตกุมารมีนิสัยหยาบช้าทารุณ พระบิดาจึงมีดําริจะไม่ให้ครองราชย์

กาไวยเทวีออกอุบายว่าวงศ์สุริยามาศกุมารและวรวงศ์กุมารล่วงเกินพระนาง พระเจ้าวงศาธิราชหลงเชื่อจึงรับสั่งให้ประหารพระโอรสทั้งสองพระองค์ แต่วงศ์สุริยาราชเทวีติดสินบนเพชฌฆาตให้ปล่อยสองกุมาร ทั้งสองกุมารได้หนีไปในป่า เมื่อค่ำได้บรรทมใต้ต้นไทรใหญ่ ได้ยินไก่ขาวและไก่ทะเลาะวิวาทกัน ไก่ขาวว่าผู้ได้กินหัวใจของตนจะได้เป็นจักรพรรดิราช ฝ่ายไก่ดําก็ว่าผู้ได้กินหัวใจของตนจะสามารถยกหลักศิลา ฆ่ายักษ์ตายแล้วได้เป็นบรมกษัตริย์ พระวงศ์สุริยามาศจึงเสวยหัวใจไก่ขาว ส่วนพระวรวงศ์เสวยหัวใจไก่ดํา

นครอัยยมาศซึ่งว่างกษัตริย์ เหล่าข้าราชการจึงทําพิธีเสี่ยงบุศยราชรถ ปรากฏว่าเสี่ยงได้พระวงศ์สุริยามาศเป็นกษัตริย์ พระวรวงศ์จึงได้พลัดพรากจากพระเชษฐาออกผจญภัยจนได้นางคารวีและยกหลักศิลาสังหารยักษ์ ช่วยชีวิตพระเจ้าภุสาราชได้ ทําให้ได้นางมกุฏเทวีเป็นชายาอีกองค์ จากนั้นพระวรวงศ์พานางคารวรีออกตามหาพระวงศ์สุริยามาศ ต่อมาเกิดพลัดพรากกับนาง ภายหลังได้พบกับพระเชษฐาและและนางคารวี จนได้ประสูติพระโอรสนามว่าดาราวงศ์ จากนั้นได้เดิมทางกลับไปยังภูสานครบ้านเกิด รบชนะพระไวยทัตทำให้กาไวยเทวีดื่มยาพิษฆ่าตัวตาย พระวรวงศ์ได้ครองเมือง ส่วนพระวงศ์สุริยามาศกลับไปครองนครอัยยมาศ

เมื่อพระวรวงศ์อยู่ในวัยชราได้เสด็จออกบําเพ็ญธรรม เมื่อสิ้นพระชนม์ได้เกิดในดุสิตเทวโลก ตอนท้ายเรื่องระบุว่า พระวรวงศ์ได้เกิดเป็นพระโคดมพุทธเจ้า ส่วนพระเชษฐา คือ พระวงศ์สุริยามาศ จะได้ตรัสรู้เป็นพระเมตไตรยพุทธเจ้า