พระสัมพุทธมุนีสิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากร สร้างขึ้นโดยดำริของ พระสมุห์สมชาย จีรปุญฺโญ เจ้าอาวาส และพระมหาเทวประภาส วชิรญาณเมธี, ดร. รองเจ้าอาวาสวัดคุ้งตะเภา เพื่อสมโภชวาระครบ 250 ปี วัดคุ้งตะเภา ถวายเป็นพุทธบูชาแด่พระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนา โดยเริ่มดำเนินการระดมทุนจัดซื้อที่ดิน เพื่อก่อสร้างตั้งแต่ปี พ.ศ. 2559 แล้วเสร็จเมื่อวันที่ 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2563 จากการบริจาคของผู้มีจิตศรัทธา กว่า 10 ล้านบาท[3]

พระเมตตาธิคุณของสมเด็จพระสังฆราช

พระสัมพุทธมุนีสิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากร มีความเกี่ยวเนื่องและได้รับพระเมตตาคุณจากสมเด็จพระสังฆราช ถึง 2 พระองค์ คือ ในปี พ.ศ. 2555 สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกพระองค์ที่ 19 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้มีพระเมตตาธิคุณประทานแบ่งพระบรมสารีริกธาตุที่รักษาสืบมาตั้งแต่ครั้งพระพุทธศาสนามาตั้งมั่นในสยามประเทศ และเป็นพระบรมธาตุส่วนเดียวกับที่ได้ทรงเคยแบ่งอัญเชิญไปประดิษฐานยังพระมหาธาตุนภเมทนีดลและพระมหาธาตุนภพลภูมิสิริ บนยอดดอยอินทนนท์[4] ให้แก่วัดคุ้งตะเภา เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการบรรจุสร้างพระพุทธรูปใหญ่ของวัดคุ้งตะเภา[5] จากนั้นเมื่อวันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2563 สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (อัมพร อัมพโร) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกพระองค์ที่ 20 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้ทรงมีพระเมตตาธิคุณโปรดประทานนามพระพุทธรูปใหญ่หน้าตักสิบเมตร ที่จัดสร้างขึ้นในวาระ 250 ปี วัดคุ้งตะเภา อีกด้วย ซึ่งคณะสงฆ์และคณะศรัทธาชาวจังหวัดอุตรดิตถ์ ได้สำนึกในพระเมตตาธิคุณยิ่ง จึงได้พร้อมใจกันถวายสร้อยพระนามพระมหาปฏิมาเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติแด่องค์สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร และสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ว่า "พระสัมพุทธมุนี ศรีสุโขทัยไตรรัตนสวางคบุรีบพิธ สิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากร" แปลว่า "พระพุทธเจ้าผู้ทรงเป็นพระมุนี ผู้ทรงให้สิริมงคลและความสุขเกิดขึ้นแก่สรรพสัตว์ สถาปนาโดยพุทธศาสนิกชนชาวสวางคบุรีผู้ประกอบด้วยองค์คุณคือความเลื่อมใสในพระรัตนตรัย เพื่อประดิษฐานไว้ให้เป็นพระมหาปฏิมา อันนำมาซึ่งสิริมงคลแก่จังหวัดอุตรดิตถ์"[1]

พระประธานพุทธมณฑลจังหวัดอุตรดิตถ์

การสร้างพระสัมพุทธมุนีสิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากร เป็นส่วนหนึ่งของการถวายให้เป็นโครงการพุทธมณฑลของคณะสงฆ์จังหวัดอุตรดิตถ์ ซึ่งพระปัญญากรโมลี, ดร. เจ้าคณะจังหวัดอุตรดิตถ์ ได้นำคณะศรัทธาพุทธศาสนิกชนชาวจังหวัดอุตรดิตถ์ ถวายพระพุทธรูปทองคำบรรจุบนยอดพระเกศขององค์หลวงพ่อใหญ่พระสัมพุทธมุนีสิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากรอีกด้วย ทั้งนี้จากการสำรวจบัญชีของคณะสักขีพยานบรรจุพระบรมธาตุและมงคลวัตถุพบว่า มีผู้ศรัทธาถวายทองคำ อัญมณี สินแร่มีค่า และวัตถุมงคลมากมายหลายพันรายการจากคณะศรัทธาพ่อค้าประชาชนและพุทธศาสนิกชนจากทั่วประเทศ เพื่อบรรจุในองค์หลวงพ่อใหญ่พระสัมพุทธมุนี คิดเป็นมูลค่านับกว่า 9 ล้านบาท[3]

นอกจากนี้ ในองค์พระสัมพุทธมุนีสิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากร ยังได้ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุที่ได้รับมอบประทานมาจากสมเด็จพระสังฆราชเจ้า[6] และสมเด็จพระสังฆนายก จากทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ เช่น พระบรมสารีริกธาตุส่วนวิปปกิณณธาตุจากสมเด็จพระสังฆนายกแห่งประเทศพม่า[7] พระบรมสารีริกธาตุจากผู้สืบสายราชตระกูลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ถวายพระบรมธาตุ โดยเจ้าคณะจังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นผู้แบ่งบรรจุในผอบพระกรัณฑ์ และพระบรมสารีริกธาตุจากประเทศสาธารณรัฐอินเดีย[8]

ความศรัทธาเลื่อมใสของชาวพุทธต่อหลวงพ่อใหญ่ฯ

พระสัมพุทธมุนีสิริอุตรดิตถ์มหาปฏิมากร เป็นที่รู้จักในอีกชื่อหนึ่งของคนในพื้นที่ว่า หลวงพ่อใหญ่พระสัมพุทธมุนี "หลวงพ่อใหญ่ทรงกลด" หรือ "หลวงพ่อทรงกลดปาฏิหาริย์" เนื่องจากในวันเวลาทำพิธีบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ และในวันเวลาทำพิธีเทปูนสถาปนาองค์พระในส่วนพระเกศเปลวเพลิงด้านบนสุด ซึ่งเป็นวันประดิษฐานพระพุทธรูปทองคำของคณะศรัทธาพุทธศาสนิกชนชาวจังหวัดอุตรดิตถ์ ที่ใช้เวลาประกอบพิธียาวนานกว่า 6 ชั่วโมงนั้น ได้เกิดปรากฎการณ์พระอาทิตย์ทรงกลดขนาดใหญ่ตลอดเวลาประกอบพิธีทุกครั้ง และปรากฎเช่นเดียวกันเป็นเวลาถึง 2 วัน ที่ประกอบพิธี ซึ่งปรากฏการณ์พระอาทิตย์ทรงกลดขนาดใหญ่ในวันดังกล่าว พบเห็นได้ในหลายอำเภอของจังหวัดอุตรดิตถ์[9]