พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี ประสูติเมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2405 เป็นพระราชธิดาลำดับที่ 58 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่แต่เจ้าจอมมารดาเพ็ง (นามเดิม: หุ่น) พระชนนีเป็นนางละครเชื้อสายจีน ธิดาหลวงราชภัตการ (จีนเอ็ง) เจ้ากรมเกาเหลาจีน โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเรียกว่า "เมขลา" หรือ "เพ็งเมขลา" ส่วนชาววังเรียกว่า "หุ่นเมขลา"[1][2]

ขณะที่พระองค์ประทับในพระบรมมหาราชวัง ทรงเปิดร้านขายขนมแป้งเปียกปั้นเป็นตุ๊กตาน้ำตาลรูปสัตว์ต่าง ๆ ออกจำหน่ายในพระตำหนัก[3][4]

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดีสิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคชราที่ตำหนักในพระบรมมหาราชวังเมื่อเวลา 5 นาฬิกา 20 นาที วันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว สิริพระชันษา 69 ปี ต่อมาในเวลา 17.00 น. พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ไปในการพระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพ[5] และได้มีการพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ. 2475 พร้อมกับพระศพของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากัญจนากร ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ได้เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงพระศพด้วย[6][7]