รักษาพันธัน หรือ รักษาพันธนะ (อักษรโรมัน: Raksha Bandhan)[2] เป็นเทศกาลหรือพิธีกรรมที่มีธรรมเนียมมาจากศาสนาฮินดู เฉลิมฉลองเป็นหลักในเอเชียใต้ ในเทศกาลบรรดาพี่สาวน้องสาวจากทุกช่วงวัยจะนำเอาเครื่องรางที่เรียกว่า ราขี (rakhi หรือ รักษิกา) มาผูกข้อมือของบรรดาพี่ชายน้องชายของตน[3] เป็นสัญลักษณ์แทนการปกปักรักษา ส่วนฝั่งชายก็จะนำของขวัญตอบแทนแก่ฝั่งหญิง พิธีนี้จึงเป็นสัญลักษณ์โดยธรรมเนียมถึงการไว้วางใจในพี่ชายน้องชายในการดูแลภาระรับผิดชอบในการปกป้องดูแลตน[4]รักษาพันธันตรงกับวันสุดท้ายของเดือนจันทรคติฮินดู ศราวนะ โดยปกติจะตรงกับเดือนสิงหาคม กระทั่งกลางศตวรรษที่ 20 คำว่า "รักษาพันธัน" นิยมใช้เรียกพิธีกรรมที่คล้ายกันที่จัดขึ้นในวันเดียวกันนี้ แต่มีความสำคัญมากกว่าในเอกสารของฮินดู พิธีกรรมดังกล่าวคือการที่นักบวชฮินดูในพื้นที่ทำการผูกด้ายศักดิ์สิทธิ์หรือเครื่องรางบนข้อมือหรือเปลี่ยนด้ายศักดิสิทธิ์ของผู้อุปการะ แลกกับเงินตอบแทน กระนั้นในบางพื้นที่ก็ยังคงใช้คำว่า "รักษาพันธัน" เรียกพิธีกรรมเช่นนี้อยู่[5][6] ในขณะเดียวกัน พิธีกรรมที่เป็นการผูกด้ายระหว่างพี่น้องมีที่มาจากวัฒนธรรมพื้นถิ่น และมีชื่อเรียกที่แตกต่างกันไปตามท้องที่ เช่น สลูโน (saluno),[7][8] สิโลโน (silono)[9] และ ระกรี (rakri)[5]สำหรับสตรีที่แต่งงานแล้ว พิธีรักษาพันธันมีความสำคัญเป็นพิเศษ ด้วยมีรากฐานมาจากธรรมเนียมจากการสมรสกับคนนอกหมู่บ้านหรือเขตแดน สตรีที่แต่งงานและย้ายออกจากหมู่บ้านเกิดของตนจะมีธรรมเนียมว่าพ่อแม่ห้ามเดินทางไปเยี่ยมเธอในบ้านใหม่ที่เธอย้ายไปอยู่กับสามี[10] ในพื้นที่ห่างไกลของอินเดียเหนือที่ซึ่งการแต่งงานนอกบ้านเกิดมีอยู่อย่างแพร่หลายนี้ สตรีแต่งงานแล้วจำนวนมากจะเดินทางกลับบ้านพ่อแม่ของตนทุก ๆ ปีเพื่อทำพิธีรักษาพันธัน[11][12] พี่ชายน้องชายของพวกเธอ ซึ่งปกติแล้วอาศัยอยู่กับพ่อแม่หรือใกล้เคียง บางครั้งจะเดินทางไปยังบ้านของสามีพวกเธอเพื่อพาตัวเธอกลับบ้านเกิด สตรีที่แต่งงานแล้วหลายคนที่ยังอายุน้อยมักเดินทางกลับบ้านเกิดก่อนวันรักษาพันธันถึงสองสามสัปดาห์ และอยู่ที่นั่นจนถึงวันพิธี[13]