วันที่แน่นอนที่นับเป็นวันเริ่มต้นดำเนินการของมหาวิทยาลัยมักไม่ชัดเจน และมักมีความแตกต่างกันไม่น้อยจากตำนานที่ตกทอดกันมา หรือจากวันที่ สถาบันบรรพบุรุษ (สถาบันเดิมก่อนเป็นมหาวิทยาลัย) ก่อตั้ง ตัวอย่างเช่น การที่เป็นที่ยอมรับโดยทั่วไปในปัจจุบัน ได้แก่วันก่อตั้งของมหาวิทยาลัยออกซฟอร์ดที่ไม่แน่นอน ซึ่งอาจอยู่ระหว่างช่วงกลางตอนปลายของคริสต์ศตวรรษที่ 12 ก็ได้ อย่างไรก็ตาม เป็นที่เห็นกันได้ว่าวิทยาลัยที่มีฉันทานุมัติให้ใบปริญญาตรีได้ด้วยตนเองจริงๆ ได้แก่มหาวิทยาลัยเก่าของอเมริกันซึ่งนับเป็นมหาวิทยาลัยสมัยใหม่แล้ว และถ้านับโดยเงื่อนไขอย่างยุโรป, วิทยาลัยฮาร์วาร์ดได้รับอำนาจเป็นมหาวิทยาลัยเมื่อ พ.ศ. 2185 มหาวิทยาลัยเพนซิลเวเนียเป็นมหาวิทยาลัยแรกที่เรียกตัวเองว่า “มหาวิทยาลัย” แต่ทั้งฮาร์วาร์ดหรือมหาวิทยาลัยยุคอาณานิคม 7 แห่ง (seven other Colonial American colleges) ในสมัยนั้น ไม่มีแห่งใดที่จะมีขนาดและหลากหลายเท่ามหาวิทยาลัยในยุโรปในยุคนั้น มหาวิทยาลัยอเมริกันแห่งแรกที่เปิดการสอนระดับบัณฑิตศึกษาและให้ปริญญาเอกได้แก่มหาวิทยาลัยเยลเมื่อ พ.ศ. 2403