โครงการทุนศึกษาต่อของนักเรียน จากทุกอำเภอและกิ่งอำเภอในระดับอุดมศึกษา หรือที่เรียกว่า โครงการ 1 อำเภอ 1 ทุน เป็นโครงการที่รัฐบาลได้มอบให้กระทรวงศึกษาธิการดำเนินการ ร่วมกับสำนักงาน ก.พ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงการต่างประเทศและสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล เพื่อจัดสรรทุนการศึกษาให้แก่นักเรียนไทยยากจน ที่เรียนดี มีความประพฤติดี และกำลังศึกษาอยู่ในระดับมัธยมศึกษาปีที่ 6 หรือเทียบเท่า จากสถานศึกษาทุกอำเภอและกิ่งอำเภอทั่วประเทศ จำนวน 926 ทุน (ตามจำนวนสถานศึกษาที่เปิดสอนในระดับ มัธยมศึกษาตอนปลาย) ได้มีโอกาสศึกษาต่อในระดับปริญญาตรีทั้งในประเทศและต่างประเทศ ในสาขาที่สอดคล้องกับความต้องการของตนเอง ชุมชนและท้องถิ่น อันจะนำไปสู่การสร้างความมั่นคงทางอาชีพของตนเองและครอบครัว ซึ่งเป็นรากฐานต่อการแก้ไขปัญหาความยากจนของประเทศ และการพัฒนาศักยภาพการแข่งขันของไทยในเวทีโลก ทั้งนี้ รัฐบาลมีความคาดหวังว่านักเรียนทุนเหล่านี้ จะนำความรู้และทักษะที่ได้รับกลับมาพัฒนาประเทศต่อไป

แนวคิดในการพัฒนาการศึกษาไทย

แนวคิดของรัฐบาลยุค พ.ต.ท. ทักษิน ชินวัตร เชื่อว่าการศึกษาเป็นปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเสริมสร้างขีดความสามารถและศักยภาพของบุคคล นอกจากนี้ การจัดการศึกษาอย่างมีคุณภาพและเสมอภาคยังเป็นรากฐานสำคัญในการแก้ไขปัญหาความยากจนของประเทศ เนื่องจากคุณลักษณะร่วมสำคัญประการหนึ่งของความยากจน ได้แก่การขาดโอกาสทางการศึกษาของบุคคล ซึ่งรวมถึงโอกาสในการเล่าเรียนจนสำเร็จการศึกษา หรือโอกาสในการศึกษาต่อเมื่อจบการศึกษาภาคบังคับไปแล้ว กระทรวงศึกษาธิการจึงได้กำหนดพันธกิจภายใต้ยุทธศาตร์สู่การปฏิบัติในการสร้างความเสมอภาคและโอกาสทางการศึกษาให้แก่เด็กและเยาวชนทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน ดังนั้น นอกเหนือจากนโยบายในการให้บริการการศึกษาขั้นพื้นฐาน 12 ปี โดยไม่เก็บค่าใช้จ่ายแล้ว กระทรวงศึกษาธิการยังได้ดำเนินโครงการสำคัญต่างๆ เพื่อสร้างโอกาสและความเสมอภาคทางการศึกษาแก่เด็กด้อยโอกาสและยากจน เช่น โครงการจักรยานยืมเรียน การสนับสนุนรายได้ระหว่างเรียนของนักเรียน-นักศึกษา โครงการให้ทุนการศึกษาสำหรับเด็กและเยาวชนโดยการเขียนเรียงความ และโครงการทุนศึกษาต่อของนักเรียนจากทุกอำเภอและกิ่งอำเภอใระดับอุดมศึกษา(ปริญญาตรี) เป็นต้น

การเปลี่ยนแปลงของทุน

ทุนหนึ่งอำเภอหนึ่งทุน ถูกเปลี่ยนชื่อเป็น "ทุนการศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่น" หลังจากการเข้ามาบริหารประเทศของรัฐบาล คณะปฏิวัติ โดยนายวิจิตร ศรีสะอ้าน ได้เปลี่ยนชื่อทุน พร้อมทั้งแหล่งที่มาของเงินทุน อันเนื่องมาจาก รัฐบาลประกาศยกเลิกจำหน่ายหวยออนไลน์ 2 ตัวและ 3 ตัว ทำให้ทุนหนึ่งอำเภอหนึ่งทุนต้องเปลี่ยนมาใช้งบประมาณจากส่วนกลางแทน และได้มีการระงับการดำเนินการของทุนในรุ่นต่อมา ทำให้จนถึงขณะนี้นั้น มีทุนหนึ่งอำเภอหนึ่งทุนเพียงแค่ 2 รุ่น เท่านั้น

แหล่งที่มาของเงินทุน

อย่างที่เรารู้กันดีในชื่อของทุนหวย ซึ่งต้นกำเนิดที่แท้จริงของทุนนี้ มาจากการที่รัฐบาลได้เปิดจำหน่ายหวยออนไลน์ เลขท้าย 2 ตัวและ 3 ตัว โดยเป็นการร่วมมือของรัฐบาล ซึ่งดูแลโดยกระทรวงศึกษาธิการและสำนักงานสลากินแบ่งรัฐบาล แต่หลังจากที่ประเทศไทยได้เกิดการก่อรัฐประหารเกิดขึ้น ในปี พ.ศ. 2549 โดยคณะปฏิวัติ ได้เข้ามาทำการเปลี่ยนแปลงระบบการดำเนินการของทุน โดยการยกเลิกการจำหน่ายหวยเลขท้าย 2 ตัวและ 3 ตัว ทำให้ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา แหล่งเงินทุนหลักของโครงการนี้ จึงมาจากเงินส่วนกลางของรัฐบาล ทั้งนี้ในการดำเนินโครงการหนึ่งอำเภอหนึ่งทุนร่นที่ 1 นั้น กระทรวงศึกษาธิการได้รับการสนับสนุนงบประมาณ จากสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล โดยในปี 2547 ใช้งบประมาณประมาณ 445 ล้านบาท และคาดว่า งบประมาณ ตลอดโครงการเป็นเงินประมาณสามพันเจ็ดร้อยล้านบาท และใช้งบประมาณในจำนวนใกล้เคียงกัน ในทุนรุ่นที่ 2