อัยรัน (ตุรกีและอาเซอร์ไบจาน: ayran) เป็นเครื่องดื่มโยเกิร์ตเย็นที่เป็นที่นิยมในภูมิภาคเอเชียตะวันตกเฉียงใต้ เอเชียกลาง เอเชียใต้ ยุโรปตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียเหนือ และยุโรปตะวันออก องค์ประกอบหลักคือโยเกิร์ต น้ำ และเกลือ[1][2][3][4] ชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ของเครื่องดื่มนี้หรือรูปแบบคล้ายกัน เช่น ชโลมเบ (ปาทาน: شلومبې); ชาลัป (คีร์กีซ: чалап); ชินีนะฮ์ (อาหรับ: شنينة); แชกิลมัสต์ (เคิร์ดเหนือ: çeqilmast); ซีโนกาลา (กรีก: ξινόγαλα); ดัลเลอ (แอลเบเนีย: dhallë); เดากา (ซีรีแอก: ܕܘܓ̄ܐ); แด็ว (เคิร์ดเหนือ: dew); โด (เคิร์ดกลาง: دۆ); ทัน (อาร์มีเนีย: թան); อัยรอน (อาหรับ: عيران); อัยเรียน (บัลแกเรีย: айрян); อารีอานี (กรีก: αριάνι); ไอรัน (กรีกพอนตัส: αΐραν) เป็นต้นคำว่า อัยรัน มาจากรากศัพท์ในภาษาเตอร์กิกเก่าว่า adır- ซึ่งแปลว่า 'แยก' (เทียบ ayır- 'แยก' ในภาษาตุรกี;[5] เทียบ айраг 'นมม้า' ในภาษามองโกล[6] และเทียบ уйран 'หางเนยเหลว' ในภาษาชูวัช)[7] และได้รับการกล่าวถึงใน ทะเบียนภาษาของกลุ่มชนเตอร์กิก ซึ่งมะห์มูด อัลกาชเฆาะรี รวบรวมไว้ในศตวรรษที่ 11 แต่ไม่ได้ระบุวิธีการทำเอาไว้[8]เครื่องดื่มชนิดหนึ่งที่คล้ายกับอัยรันได้แก่ ดูฆ (เปอร์เซีย: دوغ) เป็นเครื่องดื่มหมักของอิหร่าน[9][10] และเป็นที่นิยมมาตั้งแต่สมัยอิหร่านโบราณ (เปอร์เซีย)[11] เอกสารฉบับหนึ่งในปี 1886 บรรยายว่าดูฆเป็นเครื่องดื่มเย็น ทำมาจากนมที่จับเป็นก้อน แต่งกลิ่นรสด้วยสะระแหน่[12] คำว่า ดูฆ แผลงมาจากคำในภาษาเปอร์เซียว่า ดูชีแดน (دوشیدن) ซึ่งแปลว่า 'รีดนม'[13] เครื่องดื่มอื่นที่คล้ายกันในเอเชียใต้ได้แก่ ลัสซี ซึ่งอาจแตกต่างกับอัยรันและดูฆอยู่บ้าง[14]