ทุกวันนี้มีผู้อธิบายที่มาของนามเมืองจังหวัดตากใหม่แล้ว โดยอ้างอิงจากหลักฐานเอกสารที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ชาติไทย บรรพชนของชาวตากเป็นมอญ ดังที่สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพได้ทรงอธิบายเอาไว้ใน “อธิบายระยะทางล่องลำน้ำพิง” ว่าเมืองตากเก่านี้พวกมอญเข้ามาตั้งเป็นแน่ไม่ต้องสงสัย เพราะอยู่ทางฝั่งตะวันตก (ของแม่น้ำปิง) และอยู่ตรงปากน้ำวัง ทางไปเมืองนครลำปางออกลำน้ำพิงเป็นเส้นทางคมนาคมที่สำคัญในทางคมนาคม มีวัดและพระเจดีย์องค์หนึ่งเรียกว่าพระมหาธาตุเมืองตากจากนั้นประวัติศาสตร์จังหวัดตากในสมัยสุโขทัยยังบ่งบอกว่าเมืองตากเป็นเมืองหน้าด่านที่สำคัญเมืองหนึ่งในสมัยของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ จากนั้นไม่นานขุนสามชนเจ้าเมืองฉอดก็ยกทัพมาตีเมืองตากแต่ก็พ่ายแพ้ให้แก่พ่อขุนรามคำแหง (ซึ่งเป็นโอรสของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ในสมัยนั้น)เมืองตากดูเหมือนจะถูกลดความสำคัญลงในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี เพราะไม่ปรากฏหลักฐานหรือเอกสารใดๆ ที่ระบุถึงเมืองตากเป็นเพียงแค่หัวเมืองทางเหนือที่บางครั้งก็เป็นเส้นทางผ่านของกองทัพพม่าในคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 1หลังจากที่สมเด็จพระนเรศวรประกาศอิสรภาพให้แก่กรุงศรีอยุธยา เมืองตากถูกย้ายมาอยู่ที่บ้านป่ามะม่วง กลายเป็นเมืองหน้าด่านรับศึกอีกครั้งหนึ่ง และยังเป็นเมืองที่ใช้ชุมนุมพลไปตีเมืองเชียงใหม่ในสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเด็จพระนารายณ์มหาราช และสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ด้วยเหตุที่ประวัติศาสตร์ของเมืองตากเกี่ยวพันอยู่กับเรื่องรบพุ่ง ทำสงครามมาตั้งแต่อดีต นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่นบางคนจึงสันนิษฐานว่านามเมือง “ตาก” น่าจะแปลว่า “ตี” ในภาษามอญโดยที่ไม่น่าจะข้องเกี่ยวกับเรื่องดินฟ้าอากาศแต่อย่างใด