เขียดงู (
อังกฤษ: Caecilians) เป็น
อันดับของ
สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำอันดับหนึ่ง ใช้
ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า อันดับ Gymnophionมีลักษณะโดยรวมของรูปร่าง คือ ลำตัวเรียวยาวคล้าย
งูหรือ
ปลาไหล มีทั้งอาศัยอยู่บนบก ในโพรงดิน และใน
น้ำ โดยลดรูปโครงสร้างหลายประการซึ่งเป็นลักษณะที่พบกับสัตว์ที่มีลำตัวเรียวยาวหรืออาศัยอยู่ในโพรง กล่าว คือ หางมีขนาดเล็กมากหรือไม่มีเลย ไม่มีรยางค์ขาหรือฐานรยางค์ แต่ใน
สกุล Eocaecilia ที่เป็น
ซากดึกดำบรรพ์มีรยางค์ขา ตามีขนาดเล็กและบางชนิดอยู่ในร่องของกระดูกกะโหลกและถูกชั้นหนังปกคลุมไว้ ปอดข้างซ้ายมีขนาดเล็กหรือไม่มี ขณะที่บางวงศ์ที่อาศัยอยู่ในน้ำจะไม่มีปอด บางชนิดมี
เกล็ดฝังตัวอยู่ในร่องที่แบ่งลำตัวเป็นปล้อง การ
ปฏิสนธิเกิดขึ้นภายใน โดย
ตัวผู้จะมีอวัยวะถ่าย
อสุจิเจริญจากผนังของห้องทวารร่วม บางชนิดวางไข่ในน้ำ และมีระยะเวลาของวัยอ่อนและบางชนิดวางไข่บนบกโดยไม่มีระยะวัยอ่อน
ตัวเมียมีพฤติกรรมเฝ้าไข่ แต่เขียดงูส่วนใหญ่กว่า
ร้อยละ 75 ออกลูกเป็นตัว วัยอ่อนภายในท่อนำไข่ได้รับสารอาหารจากสิ่งผลิตภายในท่อนำไข่มีลักษณะเด่น คือ ลำตัวเป็นปล้อง ปล้องของลำตัวโดยทั่วไปมีจำนานเท่ากับจำนวนปล้องของ
กระดูกสันหลัง แต่บางชนิดอาจมีปล้องลำตัวจำนวนสองปล้องหรืออาจจะถึงสามปล้องต่อกระดูกสันหลังหนึ่งปล้อง โดยปล้องลำตัวปฐมภูมิเจริญขึ้นมาก่อนต่อจากนั้นจึงมีปล้องลำตัวทุติยภูมิหรือปล้องลำตัวตติยภูมิเจริญขึ้นมาเป็นลำดับต่อมา เกล็ดของเขียดงูประกอบด้วย
คอลลาเจนหลายชั้นเรียงซ้อนกันและฝังตัวอยู่ในร่องตรงส่วนลึกที่สุดของปล้องลำตัวปฐมภูมิ โดยเรียงเป็นลำดับต่อเนื่องกันในแนวเฉียงกะโหลกของเขียดงูมีชิ้นของกระดูกยึดติดกันแข็งแรงและส่วนใหญ่ไม่มีช่องเปิดที่กะโหลก นอกจากช่องเปิดของอวัยวะรับความรู้สึก ได้แก่
ตา,
จมูก, หนวด ในบางวงศ์มีช่องเปิดบริเวณขมับ กระดูกกะโหลกจึงขยับได้บ้าง ฟันที่ขากรรไกรบนอยู่บนกระดูกพรีแมคซิลลา กระดูกแมคซิลโลพาลาทีนและกระดูกโวเมอร์ มีอวัยวะรับรู้จำเพาะ คือ อวัยวะที่แลดูคล้ายหนวด ที่เจริญขึ้นมาจากช่องเปิดที่อยู่ระหว่างตากับช่องเปิดจมูก ตำแหน่งของช่องเปิดหนวดแตกต่างกันในแต่ละชนิด ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่ใช้ในการ
อนุกรมวิธาน สัดส่วนความยาวของหนวดที่โผล่พ้นช่องเปิดออกมาก็แตกต่างกันในแต่ละวงศ์ โดยหนวดเป็นโครงสร้างเชิงซ้อนประกอบด้วย
กล้ามเนื้อ, ต่อม และท่อ การเจริญของหนวดสัมพันธ์กับ
ตาและอวัยวะจาคอบสัน ซึ่งทำหน้าที่รับรู้
สารเคมีเขียดงูแบ่งออกได้เป็นทั้งหมด 9
วงศ์ ประมาณ 200
ชนิด[2] กระจายพันธุ์ทั่วไปใน
เขตร้อน ยกเว้นบน
เกาะมาดากัสการ์และทางตะวันออกของ
เส้นสมมติวอลเลซ ใน
ประเทศไทยพบได้ 1 วงศ์ เช่น
เขียดงูเกาะเต่า (Ichthyophis kohtaoensis) เป็นต้น
[3]