เทศบาลเมืองบ้านไผ่ แรกเริ่มก่อตั้งเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม พ.ศ. 2498 เป็น สุขาภิบาลบ้านไผ่[3] โดยที่ขณะนั้นสุขาภิบาลตำบลบ้านไผ่ได้เจริญก้าวหน้าขึ้นเป็นลำดับ มีการพัฒนาทางด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การปกครอง การศึกษา และจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นในอัตราที่สูงขึ้น การดำรงชีวิตและความเป็นอยู่ของประชากรที่ดีขึ้น ทำให้ประชาชนมีความพร้อมที่จะยกฐานะสุขาภิบาลของตนขึ้นเป็นเทศบาล เนื่องจากมีศักยภาพด้านต่าง ๆ ประกอบกับสุขาภิบาลบ้านไผ่มีรายได้สูงพอ ที่จะดำเนินการปกครองท้องถิ่นในรูปแบบของเทศบาลได้ ดังนั้น อำเภอบ้านไผ่ โดยนายฮึกหาญ โตมรศักดิ์ ตำแหน่งนายอำเภอบ้านไผ่ ในขณะนั้นได้ดำเนินการรวบรวมข้อมูล มติความต้องการของประชาชนที่ได้รับความเห็นชอบจากสภาจังหวัดขอนแก่นแล้ว รายงานเสนอกระทรวงมหาดไทยถึงความพร้อมที่จะยกฐานะสุขาภิบาลตำบลบ้านไผ่ขึ้นเป็นเทศบาล ซึ่งต่อมาเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2524 ได้มีพระราชกฤษฎีกายกฐานะสุขาภิบาลตำบลบ้านไผ่และจัดเป็น "เทศบาลตำบลบ้านไผ่" อำเภอบ้านไผ่ จังหวัดขอนแก่น ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่มที่ 98 ตอนที่ 101 ลงวันที่ 24 มิถุนายน 2524 และเมื่อวันที่ 3 สิงหาคม พ.ศ. 2548 กระทรวงมหาดไทยได้ยกฐานะจากเทศบาลตำบล เป็นเทศบาลเมือง โดยอาศัยอำนาจตามความในมาตรา 13 แห่งพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยพระราชบัญญัติเทศบาล (ฉบับที่ 12) พ.ศ. 2546 ซึ่งมีพื้นที่รับผิดชอบภายในเขตเทศบาลรวม 17.60 ตารางกิโลเมตร

เทศบาลเมืองบ้านไผ่ แต่ก่อนได้อาศัยหอประชุมอำเภอหลังเก่าเป็นอาคารสำนักงานเทศบาล ซึ่งมีนายเจริญ ดีบุญมี ณ ชุมแพ (นายอำเภอบ้านไผ่) ขณะนั้นเป็นนายกเทศมนตรีคนแรก ต่อมาเมื่อวันที่ 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2529 เทศบาลเมืองบ้านไผ่ ได้ดำเนินการวางศิลาฤกษ์ ก่อสร้างอาคารสำนักงานเทศบาลเมืองบ้านไผ่หลังใหม่ โดยนายบุญช่วย ศรีสารคาม ผู้ว่าราชการจังหวัดขอนแก่น บนพื้นที่ดินเนื้อที่ 10 ไร่ 35 ตารางวา บนถนนเจนจบทิศ ห่างจากที่ว่าการอำเภอบ้านไผ่ ไปทางทิศเหนือประมาณ 1 กิโลเมตร ซึ่งได้ใช้เป็นสำนักงานเทศบาลเมืองบ้านไผ่ จนถึงปัจจุบัน