ผลและเมล็ด ของ เภสัชพฤกษศาสตร์

ผล (fruit) เป็นส่วนที่เจริญมาจากรังไข่ ภายหลังจากการผสมเกสร ภายในมีเมล็ด (seed) ซึ่งเจริญมาจาก ovule ที่เกิดจากการปฏิสนธิ (fertilization) แล้ว ผลผลิตนี้จะจัดเป็น ผลแท้ (true fruit) สำหรับผลที่เจริญมาจากส่วนอื่นๆ ของดอก เช่น กลีบเลี้ยง หรือ ฐานรองดอก เรียกว่า accessory fruit เช่น ผลสตรอเบอรี่ เนื้อส่วนที่รับประทานได้เจริญมาจากฐานรองดอก ผลที่แท้จริงเป็นผลแห้งชนิด achene ซึ่งมีขนาดเล็กติดอยู่โดยรอบผล นอกจากนี้ผลบางชนิดอาจเกิดจากดอกที่ไม่มีการปฏิสนธิ ผลประเภทนี้ไม่มีเมล็ดหรือเมล็ดเจริญไม่เต็มที่ เรียกว่า parthenocarpic fruit ผลมีหน้าที่สำคัญ คือป้องกัน embryo ภายในเมล็ดซึ่งเป็นส่วนสำคัญในการขยายพันธุ์ของพืช นอกจากนี้ยังช่วยสะสมอาหาร และช่วยในการกระจายพันธุ์ของเมล็ดด้วย

พืชเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีลักษณะพิเศษกว่าสิ่งมีชีวิตอื่น เนื่องจากสามารถดูดซับพลังงานจากแสงมาใช้ในการสร้างคาร์โบไฮเดต (carbohydrate) โดยอาศัย CO2 และน้ำเป็นวัตถุดิบ การสังเคราะห์แสงของพืชได้กลูโคส (glucose) เป็นผลผลิตสุดท้าย (end product) และพืชสามารถใช้กลูโคสเป็นวัตถุดิบในการสร้างน้ำตาลที่มีขนาดโมเลกุลใหญ่ขึ้นไปจนถึงคาร์โบไฮเดต สร้างสารจำพวกไขมัน สร้างโปรตีน รวมถึงกรดอะมิโน DNA และRNA สิ่งมีชีวิตอื่น ๆ และมนุษย์ไม่สามารถสังเคราะห์แสงและสร้างกลูโคสได้เอง นอกจากจะพึ่งพาจากพืชแล้วนำมาผ่านกระบวนการต่าง ๆ ในร่างกายเพื่อให้ได้สารอาหารที่ร่างกายต้องการ กระบวนการที่สิ่งมีชีวิตสร้าง (synthesizing) และใช้หรือเผาผลาญสารเคมีในเซลล์หรือในร่างกาย เรียกว่ากระบวนการเมตทาโบลิซึม (metabolism) สิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีกระบวนการเมตทาโบลิซึมพื้นฐานเหมือน ๆ กัน เช่นการสร้างหรือเผาผลาญน้ำตาล กรดอะมิโน กรดไขมัน หรือนิวคลีโอไทด์ (DNA, RNA) ทั้งนี้เพื่อให้ร่างกายสามารถดำรงอยู่ได้ สารที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตเหล่านี้เรียกว่า สารประกอบปฐมภูมิ (primary metabolites) และเรียกกระบวนการสร้างว่า เมตทาโบลิซึมปฐมภูมิ นอกจากนี้สิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดสามารถสร้างสารอื่นๆ ได้อีกเพื่อตอบสนองต่อความจำเป็นบางประการ เช่นแมลงสร้างเฟอโรโมน (pheromones) เพื่อผสมพันธุ์หรือเพื่อป้องกันตนเองจากศัตรู พืชแต่ละชนิดสร้างสารเคมีต่าง ๆ กันเพื่อตอบสนองต่อสภาพแวดล้อม เช่น ป้องกันการถูกกัดกินโดยแมลง เป็นต้น สารเหล่านี้ถูกสร้างขึ้นโดยใช้สารประกอบปฐมภูมิเป็นวัตถุดิบ โดยอาศัยกระบวนการ และใช้เอนไซม์ที่เฉพาะเจาะจงสำหรับสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิด เราเรียกกระบวนการนี้ว่า เมตทาโบลิซึมทุติยภูมิ และเรียกสารเคมีที่ถูกสร้างขึ้นว่า สารประกอบทุติยภูมิ ซึ่งมีหลายประเภทดังนี้

  1. เมตทาโบไลต์อะซิเตต (Acetate Metabolites )
  2. เมตทาโบไลต์ชิกิเมต (Shikimate Metabolites)
  3. อะคาลอยด์ (Alkaloid )
  4. ไกลโคไซด์ (Glycosides)
  5. สารผสม (Compounds with a Mixed Biogenesis)