บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของ ลัทธินอสติก



ไญยนิยม
ยุคโบราณ • สมัยซีเรีย-อียิปต์
ยุคกลาง • สมัยใหม่ • ศาสนามานเด
ศาสนามาสดา • ศาสนามาณีกี
ไฟโล • ไซมอน มารกัส
ซีรินธัส • วาเลนตินุส
บาสิลิเดสพระวรสารไญยนิยม
หอสมุดนักฮัมมาดี •
รหัส ธชาคอส • รหัส แอสคิว
บทคัดลอก แอปไดแอส •
รหัส บรูซ • รหัส เบอร์ลิน
ไญยนิยมกับพันธสัญญาใหม่ •
วรรณกรรมเคลเมนไทน์ •
นอสซีส • ฌาน • วีแกน
เทวปรัชญาศาสนาคริสต์ • เทวปรัชญา
ลัทธิเพลโตกับไญยนิยม
• หมวดหมู่นอสติก
ไญยนิยม[1] หรือลัทธินอสติก (อังกฤษ: gnosticism; กรีก: γνῶσις gnōsis ความรู้; อาหรับ: الغنوصية‎‎) คือแนวคิดทางศาสนารูปแบบหนึ่งในสมัยโบราณ ซึ่งเชื่อว่ามนุษย์ควรสละโลกวัตถุ เพื่อมุ่งเน้นเรื่องจิตวิญญาณ[2] แนวคิดเช่นนี้มีอิทธิพลอย่างมากต่อศาสนาสมัยโบราณ[3] ดังเห็นได้จากการถือพรต ถือพรหมจรรย์ เพื่อให้ถึงการหลุดพ้น การตรัสรู้ ความรอด การกลับไปรวมกับพระเป็นเจ้า เป็นต้น อย่างไรก็ตาม รายละเอียดการปฏิบัติอาจแตกต่างกันไปในแต่ละกลุ่มไญยนิยมเริ่มปรากฏรูปแบบชัดเจนขึ้นเมื่ออยู่ในบริบทของศาสนาคริสต์[4][5] ในอดีตนักวิชาการบางคนเชื่อว่าไญยนิยมเกิดขึ้นก่อนศาสนาคริสต์ และเป็นต้นกำเนิดของความเชื่อและการปฏิบัติหลายอย่างที่แพร่หลายอยู่แล้วในสมัยนั้น ทั้งในศาสนาคริสต์ยุคแรก ศาสนายูดาห์แบบเฮลเลนิสต์ ศาสนาโรมันโบราณ ศาสนาโซโรอัสเตอร์ และลัทธิเพลโต แต่เมื่อค้นพบหอสมุดนักฮัมมาดี กลับไม่ปรากฏตำราไญยนิยม[6] จึงได้ข้อสรุปว่าไญยนิยมที่เป็นระบบ เป็นเอกภาพ เพิ่งถูกพัฒนาขึ้นมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 2[7]