การสร้างกลูโคส (
อังกฤษ: gluconeogenesis, ย่อ: GNG) เป็น
วิถีเมแทบอลิซึมที่เป็นการสร้าง
กลูโคสจากสารคาร์บอนที่มิใช่
คาร์โบไฮเดรต เช่น
แลกเตต กลีเซอรอล และกรดอะมิโนกลูโคจีนิก (glucogenic amino acid) การสร้างกลูโคสเป็นหนึ่งในสองกลไกหลักที่มนุษย์และสัตว์อื่นหลายชนิดใช้ควบคุมระดับกลูโคสในเลือดมิให้
ต่ำเกินไป (hypoglycemia) อีกวิธีหนึ่ง คือ
การสลายไกลโคเจน (glycogenolysis)
[1]การสร้างกลูโคสเป็นขบวนการที่พบทั่วไป ทั้งใน
พืช สัตว์ ฟังไจ แบคทีเรียและ
จุลินทรีย์อื่น ๆ
[2] ในสัตว์กินพืช การสร้างกลูโคสเกิดในตับเป็นหลัก และไตส่วนนอก (cortex) รองลงมา ใน
สัตว์เคี้ยวเอื้อง การสร้างกลูโคสดูจะเป็นขบวนการที่เกิดต่อเนื่อง
[3] ในสัตว์อื่นหลายชนิด ขบวนการดังกล่าวเกิดในช่วง
การอดอาหาร การอดอยาก การกินอาหาร
คาร์โบไฮเดรตต่ำ หรือการออกกำลังกายหักโหม ขบวนการดังกล่าวเป็นแบบดูดพลังงานอย่างมากกระทั่ง ATP หรือ GTP ถูกนำมาใช้ ทำให้ขบวนการดังกล่าวเป็นแบบคายพลังงาน ตัวอย่างเช่น วิถีซึ่งนำจากไพรูเวตเป็นกลูโคส-6-ฟอสเฟตอาศัย ATP 4 โมเลกุล และ GTP 2 โมเลกุล การสร้างกลูโคสมักเกี่ยวข้องกับ
คีโตซิส (ketosis) การสร้างกลูโคสยังเป็นเป้าหมายของการบำบัด
เบาหวานชนิดที่ 2 เช่น เมทฟอร์มิน ซึ่งยับยั้งการสร้างกลูโคสและกระตุ้นให้เซลล์รับกลูโคสเข้าไป
[4] ในสัตว์เคี้ยวเอื้อง เพราะคาร์โบไฮเดรตจากอาหารที่เกิดเมแทบอลิซึมได้มีแนวโน้มจะเกิดเมแทบอลิซึมโดยอวัยวะรูเมน การสร้างกลูโคสจึงเกิดขึ้นได้แม้จะไม่อดอาหาร กินอาหารคาร์โบไฮเดรตต่ำ ออกกำลังกาย ฯลฯ
[5]