ข้อวินิจฉัยการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สองของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นการกล่าวถึงการตีความประวัติศาสตร์ไทยเมื่อคราวเสียกรุงครั้งที่สอง อันเป็นประวัติศาสตร์กระแสหลักในการศึกษาเหตุการณ์ในคราวนั้นสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสรุปในแนวคิดส่วนตัว ไทยรบพม่า ในคราวนั้นว่า กองทัพพม่ายกมาอย่างกองโจร แต่กองทัพอยุธยาก็ยังไม่สามารถขับไล่ออกไปจากประเทศได้ เนื่องจากอยุธยาอ่อนแอทางด้านทหารและทางการเมืองจนถึงที่สุด