นายนิคม ไวยรัชพานิช เกิดเมื่อวันที่ 4 ตุลาคม พ.ศ. 2490 ที่จังหวัดฉะเชิงเทรา จบการศึกษามัธยมศึกษาตอนปลาย จากโรงเรียนอำนวยศิลป์ พระนคร สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีวิทยาศาสตรบัณฑิต (สาขาสุขาภิบาล) จากมหาวิทยาลัยมหิดล ระดับปริญญาโท วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (คอมพิวเตอร์ศาสตร์) จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ M.PA. Public Affairs จากมหาวิทยาลัย San Jose State University สหรัฐอเมริกา