ปลายประสาทรับร้อน[1]หรือ
ตัวรับอุณหภูมิ(
อังกฤษ: thermoreceptor)เป็น
ปลายประสาทของ
เซลล์ประสาทรับความรู้สึกใน
ผิวหนังและใน
เยื่อเมือกบางชนิด ที่ตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงของ
อุณหภูมิหรือการแลกเปลี่ยน
ความร้อนได้ดีที่สุด
[2][3][4]คือ ตัวรับอุณหภูมิ ไม่ว่าจะรับเย็นหรืออุ่น จะตอบสนองต่ออุณหภูมิโดยเฉพาะ ๆ หรือต่อการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิ โดยเป็น
ฟังก์ชันของการแลกเปลี่ยนความร้อนระหว่างผิวหนังกับวัตถุที่สัมผัส
[5]และโดยหลักในพิสัยที่ไม่มีอันตราย เพราะ
โนซิเซ็ปเตอร์รับอุณหภูมิจะเป็นตัวส่งข้อมูลในพิสัยที่อาจเป็นอันตราย
[6]ในช่วงอุณหภูมิ 31-36°C (32-34°C
[6]) ถ้าอุณหภูมิที่ผิวหนังเปลี่ยนอย่างช้า ๆ เราจะไม่รู้สึกอะไร ถ้าต่ำกว่าช่วงนี้ เราจะรู้สึกเย็นไปจนถึงหนาวและเริ่ิมที่ 10-15°C จะรู้สึกหนาวเหน็บ (เจ็บ) และถ้าสูงกว่าช่วงนี้ เราจะรู้สึกอุ่นไปจนถึงร้อนและเริ่มที่ 45°C จะรู้สึกร้อนลวก (เจ็บ)
[7] ความรู้สึกอุ่นเย็นที่ไม่เจ็บมาจากตัวรับอุณหภูมิ ส่วนความรู้สึกเจ็บแบบหนาวเหน็บ/ร้อนลวกมาจาก
โนซิเซ็ปเตอร์ที่รับอุณหภูมิ (thermal nociceptor)
[6]ตัวรับอุณหภูมิที่ผิวหนังเชื่อว่าเป็น
ใยประสาทใน 3 กลุ่ม ทั้งหมดเป็นแบบปรับตัวช้า ๆ (slowly adapting) คือตัวรับเย็นสองชนิดที่มีใยประสาทในกลุ่ม A delta และกลุ่ม C และตัวรับอุ่นหนึ่งชนิดที่มีใยประสาทในกลุ่ม C
[6]ความอุ่นขึ้นเป็น
สิ่งเร้าที่
พอกระตุ้นตัวรับอุ่น ซึ่งจะเพิ่มอัตราการยิง
ศักยะงานของ
นิวรอนและความอุ่นที่ลดลงก็จะลดอัตราการยิงศักยะงานสำหรับตัวรับเย็น อัตราการยิงศักยะงานจะสูงขึ้นเมื่ออุณหภูมิลดลง และจะต่ำลงเมื่ออุณหภูมิสูงขึ้นบางครั้งตัวรับเย็นปรากฏว่าตอบสนองต่อความร้อน (เช่นที่ 46°C) และตัวรับร้อนตอบสนองต่อความเย็น (เช่นที่ 16°C) ซึ่งเป็นการตอบสนองแบบขัดแย้ง (paradoxical response)
[8]แต่กลไกที่ทำให้มีการตอบสนองเยี่ยงนี้ก็ยังระบุไม่ได้ใน
มนุษย์ ความรู้สึกอุ่นเย็นจะส่งไปสู่
คอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกาย (postcentral gyrus) ผ่านวิถีประสาทสองระบบ คือ
[9]ตัวรับอุณหภูมิแบบพิเศษยังพบในงูบางชนิด เช่น งูใน
วงศ์งูแมวเซา (Viperidae) มี
อวัยวะเหนือ
ปากที่เรียกว่า pit organs ซึ่งมีตัวรับอุณหภูมิที่ไวความร้อนซึ่งเกิดจากการแผ่รังสี
อินฟราเรด ซึ่งเมื่อบวกกับการเห็น ช่วยให้งูสามารถรับรู้สิ่งแวดล้อมและเหตุการณ์ที่กำลังเกิดขึ้นรอบ ๆ ตัวตลอด 24 ชม. ช่วยหาเหยื่อที่เป็นสัตว์เลือดอุ่น และช่วยหาที่อุ่น ๆ เพื่อพักและทำรัง
[10]