มินิตซาลาแมนเดอร์[1] หรือ ปิกมีซาลาแมนเดอร์ หรือ เม็กซิกันปิกมีซาลาแมนเดอร์ (อังกฤษ: Minute salamanders, Pigmy salamanders, Mexican pigmy salamanders) เป็นสัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกจำพวกจิ้งจกน้ำหรือซาลาแมนเดอร์ จัดอยู่ในสกุล Thorius (/ทอ-ริ-อุส/) จัดอยู่ในวงศ์ Plethodontidae หรือซาลาแมนเดอร์ไม่มีปอดเป็นซาลาแมนเดอร์ขนาดเล็ก จัดได้ว่าเป็นซาลาแมนเดอร์ขนาดเล็กที่สุดในโลก เนื่องจากเมื่อโตเต็มที่มีขนาดไม่เกินไม้ขีดไฟ และถือได้ว่าเป็นสัตว์สี่เท้ามีหางที่มีขนาดเล็กที่สุดในโลกด้วย ซึ่งถือว่าผิดปกติสำหรับสัตว์ประเภทนี้[2]ซาลาแมนเดอร์ในสกุลนี้มีถิ่นกำเนิดเฉพาะในเม็กซิโกที่เดียวในโลกเท่านั้น โดยพบในรัฐเบรากรุซ, รัฐปวยบลา, รัฐเกร์เรโร และรัฐวาฮากา ที่อยู่ตอนใต้ของประเทศ[3] โดยถูกค้นพบครั้งแรกเมื่อศตวรรษที่ 19 โดยถูกเข้าใจแต่ทีแรกว่าเป็นสัตว์เพียงชนิดเดียวนานถึง 75 ปี จนกระทั่งมีการแยกออกเป็นชนิดต่าง ๆ ได้อีก 9 ชนิด ระหว่างปี ค.ศ. 1940–ค.ศ. 1960 และต่อมาในยุคปัจจุบัน นักวิทยาศาสตร์ด้านวิทยาสัตว์เลื้อยคลานและสัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกได้ค้นพบชนิดใหม่อีก 3 ชนิด รวมเป็นทั้งสิ้นเกือบ 30 ชนิด ทั้งนี้เนื่องจากเป็นสัตว์ขนาดเล็ก ยากจะแยกแยะออกจากลักษณะภายนอก กอรปกับเป็นสัตว์ที่หายาก อยู่ในสภาวะใกล้สูญพันธุ์หรือเสี่ยงต่อการถูกคุกคามแทบทุกชนิด ไม่มีการค้นพบมานานหลายสิบปีแล้ว โดยตัวสุดท้ายที่พบพบที่เทือกเขาอันห่างไกลในรัฐวาฮากา และเป็นซาลาแมนเดอร์ที่อาศัยอยู่เฉพาะดินแดนที่ราบสูงของเม็กซิโกโดยนักวิทยาศาสตร์ทำการแยกแยะชนิดได้โดยการศึกษาด้วยการวิเคราะห์ทางโมเลกุล, การจัดเรียงดีเอ็นเอ, การประกอบดิจิตัล, เอกซเรย์ ตลอดจนการวิเคราะห์ทางสถิติทางกายวิภาคทั้งภายในและภายนอกลำตัว[2]