วอลโกกราด (รัสเซีย: Волгоград; อังกฤษ: Volgograd) เดิมชื่อ ซาริตซิน (อังกฤษ: Tsaritsyn; รัสเซีย: Цари́цын) และสตาลินกราด (อังกฤษ: Stalingrad; รัสเซีย: Сталингра́д) เป็นเมืองอุตสาหกรรมสำคัญและเมืองหลวงของมณฑลวอลโกกราด ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของประเทศรัสเซีย ส่วนที่อยู่ในทวีปยุโรป ตั้งอยู่บนฝั่งแม่น้ำวอลกา เป็นเมืองท่าที่สำคัญบนฝั่งแม่น้ำ ผลิตเคมีภัณฑ์ วัสดุก่อสร้าง ผลิตภัณฑ์อาหาร และเป็นสถานีไฟฟ้าพลังน้ำที่สำคัญ เมืองมีประชากร 1,021,244 คน (ค.ศ. 2010)เดิมเป็นป้อมของชาวรัสเซียที่สร้างขึ้นใน ค.ศ. 1589 เพื่อป้องกันการโจมตีของชาวคัลมัก ชาวคอสแซก และผู้เข้าโจมตีกลุ่มอื่น ๆ ต่อมาถูกยึดครองใน ค.ศ. 1670 โดยชาวคอสแซก ซึ่งมีสเตนคา ราซิน เป็นผู้นำ เมืองเริ่มเติบโตอย่างรวดเร็ว เมื่อมีการสร้างทางรถไฟ พวกบอลเชวิคได้เข้ายึดครองใน ค.ศ. 1917 เป็นจุดเริ่มต้นของความขัดแย้งระหว่างสงครามกลางเมืองใน ค.ศ. 1919-1920 เปลี่ยนชื่อเมืองเป็นสตาลินกราดใน ค.ศ. 1925 เพื่อเป็นเกียรติแก่โจเซฟ สตาลินในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง เมืองสตาลินกราดได้ตกเป็นเป้าหมายของนาซีเยอรมนี เมื่อครั้งที่กองทัพเยอรมันได้บุกสหภาพโซเวียตในปฏิบัติการบาร์บารอสซา เนื่องจากต้องการให้ขวัญกำลังใจแก่กองทัพและต้องการ โจเซฟ สตาลิน เสียหน้าโดยการยึดเมืองสตาลินกราดที่มีชื่อของสตาลิน แต่สตาลินไม่ต้องการเสียเมืองสตาลินกราดอย่างเด็ดขาดจึงส่งทหารไปป้องกันอย่างแน่นหนาในเมืองสตาลินกราดจนเกิดการรบกันอย่างหนักหลายเดือน ทำให้เมืองถูกทำลายอย่างหนักและมีผู้เสียชีวิตจำนวนมากมายมหาศาล หลังจากนั้นในที่สุดกองทัพแดงแห่งสหภาพโซเวียตสามารถป้องกันเมืองเอาไว้ได้และโอบล้อมกองทัพเยอรมันที่ 6 จนต้องยอมจำนนนในปีค.ศ. 1943 หลังจากนั้นเมืองสตาลินกราดได้รับการยกย่องเป็นวีรนครที่สองเคียงคู่กับเลนินกราดและได้สร้างอนุสาวรีย์พระแม่รัสเซียขึ้นเพื่อเป็นการรำลึกเหตุการณ์สงครามในเมืองที่คร่าไปหลายชีวิต และใน ค.ศ. 1964 หลังจากการอสัญกรรมของสตาลิน นิกิตา ครุสชอฟได้ขึ้นเป็นผู้นำของสหภาพโซเวียตได้ดำเนินนโยบายลดบทบาทของสตาลินด้วยการประณามความโหดร้ายและทำลายรูปปั้น, ลบชื่อสตาลินในบทเพลง เมืองสตาลินกราดที่มีชื่อสตาลินก็ได้เปลี่ยนกลับมาใช้ชื่อเดิมอีกครั้งจนถึงปัจจุบัน