คำอธิบายศัพท์ในอรรถกถา ของ เมตตานิสังสคาถาปาฐะ

เพื่อที่จะให้เกิดความกระจ่างในเนื้อความของคาถาในชาดก ซึ่งก็คือเมตตานิสังสคาถาปาฐะ พระอรรถกถาจารย์ ได้ทำการอธิบายคำศัพท์ที่ปรากฎในคาถานี้ เพื่อความชัดเจนในเนื้อความและเพื่อให้เกิดความเข้าใจลึกซึ้งเกี่ยวกับบริบท และคำสั่งสอนของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในคาถาบทนี้ โดยในชาตกัฏฐกถา อรรถกถาชาดก ได้มีเนื้อหาอธิบายส่วนของคาถา (บทที่ 401 ในพระไตรปิฎกฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย หรือบทที่ 12 ในพระไตรปิฎกภาษาบาลี ฉบับฉัฏฐสังคายนา) ดังนี้

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า พหุตพฺภกฺโข ได้แก่ ได้ภิกษามาง่าย

บทว่า สกํฆรา ได้แก่ จากเรือนของตน อีกอย่างหนึ่ง ปาฐะก็อย่างนี้แหละ

บทว่า น ทุพฺภติ แปลว่า ไม่ประทุษร้าย

บทว่า สพฺพตฺถ ปูชิโต โหติ นี้พึงพรรณนาด้วยเรื่องพระสีวลี

บทว่า นาสฺสโจรา ปสหนฺติ ความว่า พวกโจรไม่อาจทำการข่มขี่ บทนี้พึงแสดงด้วยเรื่องสังกิจจสามเณร

บทว่า นาติมญฺเญติ ขตฺติโย นี้พึงแสดงด้วยเรื่องโชติกเศรษฐี

บทว่า ตรติ ได้แก่ ย่อมก้าวล่วง

บทว่า สฆรํ เอติ ความว่า ผู้ประทุษร้ายมิตร แม้มาเรือนของตน ก็มีจิต หงุดหงิดโกรธมา แต่ผู้ไม่ประทุษร้ายมิตรนี้ ย่อมไม่โกรธมาเรือนของตน

บทว่า ปฏินนฺทิโต ความว่า ย่อม กล่าวคุณกถาของ ผู้ไม่ประทุษร้ายมิตรในสถานที่ประชุมของคนเป็นอันมาก ผู้ไม่ประทุษร้ายมิตรนั้น ย่อม เป็นผู้ชื่นชมเบิกบานด้วยเหตุนั้น

บทว่า สกฺกตฺวา สกฺกโต โหติ ความว่า สักการะผู้อื่นแล้ว แม้ตนเองก็เป็นผู้อัน ผู้อื่นทั้งหลายสักการะ

บทว่า ครุ โหติ สคารโว ความว่า มีความเคารพในผู้อื่นทั้งหลาย แม้ตนเองก็เป็นผู้อัน ผู้อื่นทั้งหลายเคารพ

บทว่า วณฺณกิตฺติภโต โหติ ความว่า ได้รับยกย่องและสรรเสริญ คือ ยกคุณความดีและเสียงสรรเสริญเที่ยวป่าวประกาศ

บทว่า ปูชโก ความว่า เป็นผู้บูชามิตรทั้งหลาย แม้ตนเองก็ย่อมได้การบูชา

บทว่า วนฺทโก ความว่า ผู้ไหว้กัลยาณมิตรทั้งหลายมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น ย่อมได้ไหว้ตอบในภพใหม่

บทว่า ยโสกิตฺตึ ความว่า ย่อมถึงอิสริยยศ และบริวารยศ และเสียงสรรเสริญคุณความดี พึงกล่าวเรื่องของจิตตคฤหบดี ด้วยคาถานี้

บทว่า ปชฺชลติ ความว่า ย่อมรุ่งเรืองด้วยอิสริยยศ และบริวาร ยศ

ในบทว่า สิริยา อชฺชหิโต โหติ นี้ควรกล่าวเรื่องของอนาถบิณฑิกเศรษฐี

บทว่า อสฺนาติ แปลว่า ย่อมบริโภค

บทว่า ปติฎฐํ ลภติ พึงแสดงด้วยจุลปทุมชาดก

บทว่า วิรุฬฺหมูลสนฺตานํ แปลว่า มีรากและย่านเจริญ

ในบทว่า อมิตฺตา นปฺปสหนฺติ นี้พึงกล่าวเรื่องโจรเข้าเรือนของมารดาพระโสณเถระในเรือนตระกูล [24]

ใกล้เคียง