ครรภคฤห์ หรือ
ครรภคฤหะ[1] (
สันสกฤต: गर्भगृह) หมายถึงห้องบูชาด้านในสุดของ
โบสถ์พราหมณ์ อันเป็นที่ประดิษฐาน
มูรติซึ่งเป็นเทวรูป
เทพเจ้าฮินดูประจำโบสถ์นั้น ๆ คำว่า "ครรภคฤห์" แปลตรงตัวว่า "โถงครรภ์" มาจาก
ภาษาสันสกฤตคำว่า "ครรภ-" ซึ่งหมายถึง "
ครรภ์" และ "คฤห-' ซึ่งหมายถึง "บ้าน" โดยทั่วไปแล้วโถงนี้จะอนุญาตให้เฉพาะนักบวช (
บูชารี) เข้าไปได้เท่านั้น หรือบางแห่งอนุโลมให้เฉพาะศาสนิกชนเท่านั้น
[2] อย่างไรก็ตาม "ครรภคฤห์" นั้นสามารถพบใน
เชนสถานและ
วัดพุทธด้วยโถงนี้มีโครงสร้างเป็นห้องสี่เหลี่ยม ประกอบด้วยประตูทางเข้าเพียงหนึ่งทางซึ่งมักสร้างหันไปทางทิศตะวันออก ไม่มีหน้าต่าง และประดิษฐาน "
มูรติ" คือองค์เทวรูปอยู่ตรงกลาง ซึ่งคนภายนอกที่เข้ามาภายในเทวสถานสามารถมองเห็นได้บ้าง
[3]ตาม
วาสตุศาสตร์ ครรภคฤห์จะสร้างอยู่ตรงกลางเทวสถาน และเหนือครรภคฤษ์คือโครงสร้างหอที่สร้างเพื่อคลุมห้องครรภคฤห์ จะสร้างเป็นแกนตัดกัน อันเป็นแกนหลักในการกำหนดการสร้างองค์ประกอบอื่น ๆ โดยทั่วไปมักเป็นแกนทิศตะวันออก-ทิศตะวันตก เชื่อว่าเป็นการจำลองคติ
เขาพระสุเมรุ โครงสร้างหอนี้มีลักษณะแตกต่างกันไปในแต่ละสถาปัตยกรรม ได้แก่ ในอินเดียเหนือคือ "
ศิขร" ในอินเดียใต้คือ "
วิมาน" และใน
ศาสนาฮินดูแบบบาหลี (
ปูรา) คือ "
เปลิงกีฮ์เมรู"
[4] (pelinggih meru)ใน
ปราสาทขอม ห้องครรภคฤหะ เรียกอีกชื่อได้ว่าห้อง "เรือนธาตุ" ด้านบนเป็นหอหลังคาสูงเป็นชั้นเรียกว่า "เรือนชั้น"