พระมหาไชไพรสภ บ้างเรียก พระมหาไชย หรือ พระไพรประสบ เป็นเทพเจ้าแห่งข้าวหรือเทพที่คอยให้การคุ้มครองข้าวตามคติความเชื่อของไทย[1] มีลักษณะและหน้าที่อย่างเดียวกันกับแม่โพสพ เทพีแห่งข้าว ต่างเพียงเพศสภาพเท่านั้น[2]พระมหาไชไพรสภ หรือพระมหาไชย ปรากฏใน ตำราภาพเทวรูป เป็นสมุดไทยดำที่เขียนขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และปรากฏในคัมภีร์ นารายณ์ยี่สิบปาง ระบุนามว่า พระไพรประสบ เป็นเทพเจ้าแห่งข้าว โดยเทพองค์นี้เป็นบุรุษเพศ พระหัตถ์ข้างหนึ่งถือรวงข้าว และอีกข้างหนึ่งถือพระขรรค์ มีปลากรายทองเป็นพาหนะ เชื่อว่าเป็นเทพที่พัฒนาจากแม่โพสพ ซึ่งเดิมเป็นสตรีเพศ แต่เปลี่ยนรูปลักษณ์ให้เป็นชายเนื่องจากพลวัตทางสังคมที่เชื่อว่าเพศชายเป็นใหญ่กว่าเพศหญิง ดังนั้นเทพสตรีคือนางโพสพจึงถูกเปลี่ยนเป็นชายตามแนวคิดนั้น[2] เช่นเดียวกับชาวไทใต้คงในมณฑลยูนนาน ประเทศจีน มีเทพเจ้าแห่งข้าวเป็นเพศชาย เรียกว่า "ปู่ขวัญข้าว" ซึ่งศิราพร ณ ถลาง สันนิษฐานว่าความเชื่อนี้คงได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมจีนเรื่องชายเป็นใหญ่[2]มีจิตรกรรมรูปพระมหาไชไพรสภที่หน้าบันพระที่นั่งไชยชุมพลในพระบรมมหาราชวัง สร้างขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว[2]