เหตุการณ์สงครามที่หนองบัวลุ่มภูในเอกสารฝ่ายสยาม ของ เจ้าจอมนรินทร์

พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๓ ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค) ระบุเหตุการณ์ที่เมืองหนองบัวลุ่มภูหลายตอน ตอนที่ ๒๘ อนุถอยทัพ ระบุว่า

...ฝ่ายราชวงศ์กวาดต้อนครอบครัวเมืองสระบุรี พอเดินครัวขึ้นไปถึงเมืองนครราชสีมาแจ้งความแก่อนุว่า ได้ครัวไทย ๑๐ จีน ๒๐ ครัวลาว ๑๐๐๐๐ คนเศษ เดินครัวออกจากเมืองสระบุรีณวันอังคาร ๓ แรม ๙ ค่ำ ได้ข่าวเล่าลือว่าทัพกรุงยกขึ้นมาทุกทาง อนุจึงปรึกษากันว่าจะตั้งรับกองทัพกรุงอยู่ที่เมืองนครราชสีมาเห็นจะไม่ได้ กลัวจะเป็นศึกขนาบ ต้องแยกย้ายไพร่พลไปสู้รบหลายทาง ถ้าถอยไปตั้งรับหนองบัวลำภูดีกว่าที่นี้ จึงสั่งให้เผาเมืองนครราชสีมาและยุ้งฉางและค่ายของตัวเสียแล้วก็ยกทัพกลับไปเมื่อณเดือน ๔ แรม ๑๑ ค่ำ ให้ราชวงศ์ยกขึ้นไปทางเมืองหล่ม...[7] ตอนที่ ๔๑ งานพระบรมศพสมเด็จพระอมรินทรามาตย์ กล่าวว่า ...ฝ่ายเจ้าพระยาราชสุภาวดีที่สมุหนายก ขึ้นไปถึงเมืองภูเขียวเมื่อเดือน ๘ บูรพาสาธ รวบรวมสะเบียงอาหารผู้คนได้พร้อมกันก็ยกขึ้นไปถึงหนองบัวลำภู จึ่งแต่งให้พระยาราชรองเมือง พระยาพิไชยสงคราม พระยาทุกขราษฎร์เมืองนครราชสีมา หลวงสุเรนทรวิชิต คุมไพร่ ๕๐๐ คนยกขึ้นไปตั้งอยู่พันพร้าว พระยาราชรองเมือง พระยาพิไชยสงคราม จัดคนข้ามฟากไปเมืองเวียงจันท์ ไปหาเพี้ยเมืองจัน ท้าวเพี้ยมาปรึกษาราชการ คนใช้กลับมาแจ้งความว่า ลาวเมืองเวียงจันท์จับเอาตัวคนใช้ไว้ได้ ๗ คน พากันหนีมาหาพระยาราชรองเมือง พระยาพิไชยสงคราม ได้ ๓ คน แจ้งว่าที่เมืองเวียงจันท์เห็นพวกลาวถือเครื่องศาตราวุธสับสนวุ่นวายประหลาดอยู่ พระยาราชรองเมืองจึ่งแบ่งคนให้ พระยาพิไชยสงคราม พระยาทุกขราษฎร์ หลวงสุเรนทรวิชิต นายไพร่ ๓๐๐ คน ข้าไปฟังราชการณเมืองเวียงจันท์ พระยาพิไชยสงคราม พระยาทุกขราษฎร์ หลวงสุเรนทรวิชิตไปตั้งอยู่วัดกลาง...[8] และตอนที่ ๓๕ อนุทิ้งที่สำคัญหนีไปเวียงจันท์ กล่าวว่า ...ฝ่ายทัพเจ้าพระยาอภัยภูธรยกขึ้นไปถึงเมืองหล่ม พอกองทัพพระยาเพ็ชร์พิไชย พระยาไกรโกษามาถึง ก็ตีทัพราชวงศ์แตกไป พาตัวพระสุริยวงศาเจ้าเมืองหล่มไปด้วย ก็เข้าหาอนุที่ช่องเขาสาร ฝ่ายอนุตั้งอยู่ที่ช่องเขาสารรู้ว่าค่ายหนองบัวลำภูแตกแล้วก็เสียใจ คิดว่าจะสู้รบมิได้ก็ทิ้งที่สำคัญเสีย ให้พระยาสุโก ชานน นายทัพนายกองอยู่รักษาค่าย แต่อนุนั้นปดว่าจะขึ้นไปจัดเมืองเวียงจันท์ไว้สู้รบ อนุก็รีบขึ้นไปเมืองเวียงจันท์ เก็บทรัพย์สิ่งของบุตรภรรยาลงบรรทุกเรือ บุตรที่ไปด้วยนั้นชื่อเจ้าราชวงศ์ สุทธิสาร เจ้าไชยสาร เจ้าเสือ เจ้าเถื่อน เจ้าเหมน เจ้าช้าง เจ้าอึงคำ เจ้าขัติยะ เจ้าพุทธชาติ เจ้าดิศพงศ์ เจ้าเต้ เจ้าหนูจีน เจ้าสุพรรณ กับบุตรเจ้าอุปราชชื่อเจ้าเอบ เจ้าปาน เจ้าสุพรหม เจ้าอัง กับมารดาอุปราช แล้วก็สั่งให้ฆ่าพระอนุชิตพิทักษ์ พวกมหาดเล็ก พระสงฆ์ ที่เป็นไทยเสียสิ้น เมื่อเดือน ๖ แรม ๖ ค่ำ อนุก็ล่องน้ำไปขึ้นที่เมืองมหาไชยกองแก้ว เดินบกไปอาศัยอยู่เมืองล่าน้ำ ญวนเรียกว่า แง่อาน...[9]

ใกล้เคียง

เจ้าจอมแว่น ในรัชกาลที่ 1 เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ในรัชกาลที่ 5 เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แข ในรัชกาลที่ 5 เจ้าจอมก๊กออ เจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ 5 เจ้าจอมมารดาเที่ยง ในรัชกาลที่ 4 เจ้าจอมมารดาจีน เจ้าจอมเอิบ ในรัชกาลที่ 5 เจ้าจอมนรินทร์