โมกษะ (ชื่ออื่น ๆ เช่น วิโมกษะ, วิมุขติ, มุขติ)
[1] เป็นคำศัพท์ในศาสนา
ฮินดู พุทธ ซิกข์ และ
เชน หมายถึงรูปแบบต่าง ๆ ของการปลดปล่อย (emancipation), การตรัสรู้ (enlightment), การเป็นอิสระ (liberation) และการปล่อยไป (release)
[2] ในเชิง
โมกขวิทยา (soteriology) และเชิง
อวสานวิทยา (eschatology) หมายถึงอิสระจาก
สังสารวัฏ คือวงจรแห่ง
การเกิดและตาย
[3] ในขณะที่ความหมายในเชิง
ญาณวิทยา (epistemology) และในเชิง
จิตวิทยา "โมกษะ" หมายถึงอิสระจากความไม่รู้ (ignorance) คือ การเข้าใจตัวเอง รู้จักตัวเอง และปรับปรุงตัวเอง
[4]ตามคติของ
ฮินดู โมกษะคือแนวคิดแกนกลาง
[5] และเป้าหมายสูงสุดของมนุษย์ซึ่งต้องผ่านขั้นสามขั้นในชีวิต คือ
ธรรมะ (ชีวิตที่มีคุณธรรม จริยธรรมและความเหมาะสม),
อรรถะ (ควาทเจริญทางวัตถุ เงินทอง ชีวิตที่มั่นคง ความหมายของชีวิต) และ
กาม (ความสุขทางใจและอารมณ์ที่เบิกบาน)
[6] ทั้งหมดทั้งสี่แนวคิดนี้ เรียกรวมกันว่า "
ปุรุษารถะ (Puruṣārtha)
[7]บางครั้งคำว่าโมกษะ อาจใช้แทนกันกับคำว่า
นิพพาน ได้ทั่วไป
[8] อย่างไรก็ตาม ทั้งสองคำมีความหมายและมุมมองที่แตกต่างกันไปตามนิกายและลัทธิในศาสนาฮินดู เชน และพุทธ
[9] คำว่านิพพานจะพบมากในศาสนาพุทธ
[10] ส่วนคำว่าโมกษะจะพบทั่วไปในศาสนาฮินดู
[11]