มีนวิทยา (
อังกฤษ: Ichthyology) เป็น
ศาสตร์ที่ว่าด้วยเรื่องที่เกี่ยวข้องกับ
ปลา ลักษณะรูปร่างภายนอกของปลา ระบบภายในตัวปลา รวมถึง
อนุกรมวิธานของปลา ออกเป็นกลุ่มหรือประเภท ปลาในที่นี้ประกอบด้วย
ปลากระดูกแข็ง ปลากระดูกอ่อน ได้แก่
ฉลามและ
กระเบน และ
ปลาไม่มีขากรรไกร โดยไม่ครอบคลุมไปถึง
สัตว์น้ำจำพวกอื่น เช่น
หมึก,
กบ,
กุ้ง,
ปู,
วาฬ หรือ
โลมา ซึ่งไม่จัดว่าเป็นปลาการศึกษาทางด้านมีนวิทยามีความสัมพันธ์อย่างมากกับสาขาวิชา
ชีววิทยาทางทะเล ชลธีวิทยา และ
สมุทรศาสตร์ และเรียกนักวิทยาศาสตร์ที่เชี่ยวชาญและศึกษาศาสตร์ทางด้านนี้ว่า "นักมีนวิทยา"มีนวิทยา ถือได้ว่าเป็นแขนงย่อยของ
สัตววิทยา โดยคำว่า "Ichthyology" ที่ใช้เป็นชื่อภาษาอังกฤษนั้น มาจาก
ภาษากรีกคำว่า "Ichthys" (ἰχθύς) แปลว่า ปลา, "logy" หรือ "logos" (λόγος) แปลว่า วิชา หรือ เรื่องราว, "มีน" มาจาก
ภาษาบาลีสันสกฤต แปลว่า ปลา และ "วิทยา" มาจาก
ภาษาสันสกฤต แปลว่า ความรู้ โดยบุคคลแรกที่ถือได้ว่าศึกษาศาสตร์มีนวิทยาเป็นคนแรกของโลก คือ
อริสโตเติล นักปราชญ์ชาวกรีกโบราณที่มีชื่อเสียง เพราะเป็นผู้ริเริ่ม
จำแนกสิ่งมีชีวิต บันทึกของอริสโตเติลได้กล่าวถึงโครงสร้าง อุปนิสัย การอพยพย้ายถิ่น ฤดูกาลสืบพันธุ์ และความรู้อื่น ๆ ที่น่าสนใจเกี่ยวกับปลามากชนิด แต่ความจริง
มนุษย์รู้จักปลามานานกว่า 50,000 ปีแล้ว จากหลักฐานที่
มนุษย์ยุคก่อนประวัติศาสตร์ได้วาดภาพปลาไว้ที่ผนังถ้ำ เช่น รูป
ปลาบึกที่
อุทยานแห่งชาติผาแต้ม เป็นต้น การศึกษาเกี่ยวกับปลาในระยะต่อมาโดยมากยังอ้างอิงผลงานของอริสโตเติล จะมีเพิ่มเติมก็เป็นเรื่องปลีกย่อย จนกระทั่งใน
ศตวรรษที่ 18 การศึกษาเกี่ยวกับปลาตื่นตัวมากขึ้น มีการเขียนตำราวิชาทางวิชาการ ซึ่งใช้อ้างอิงมาจนถึงทุกวันนี้ มีการจำแนกหมวดหมู่ปลากระดูกอ่อน ปลากระดูกแข็ง ศึกษากายวิภาค สรีรวิทยา วิวัฒนาการของปลาจาก
ซากดึกดำบรรพ์มี
นักวิทยาศาสตร์ที่ศึกษาศาสตร์ด้านมีนวิทยาที่มีชื่อเสียงหลายคน อาทิ
อัลเบิร์ต กึนเธอร์,
จอร์จส์ คูเวียร์,
อเล็กซานเดอร์ เอ็มมานูเอล อกาซซี,
หลุยส์ อกาซซี (บุตรของอกาซซี) รวมถึง
คาโรลัส ลินเนียส ผู้ให้กำเนิดหลักการอนุกรมวิธานที่ใช้มาถึงปัจจุบันด้วยสำหรับใน
ประเทศไทย ศาสตร์แขนงนี้เริ่มต้นขึ้นเมื่อ ดร.
ฮิว แมคคอร์มิค สมิธ นักมีนวิทยาและนักชีววิทยาที่มีชื่อเสียงชาว
อเมริกัน ได้เดินทางสู่ประเทศไทย ในช่วงปลาย
รัชกาลที่ 6 จนถึงต้น
รัชกาลที่ 7 เพื่อสำรวจความหลากหลายทางชีวภาพของภูมิภาคแถบนี้ และได้เข้ารับตำแหน่งเจ้ากรมรักษาสัตว์น้ำ เมื่อปี
ค.ศ. 1926 ซึ่งได้พัฒนาจนกลายมาเป็น
กรมประมงในปัจจุบัน มีนักศึกษา
ชาวไทยหลายคนที่ได้ร่ำเรียนกับ ดร.สมิธ อาทิ
โชติ สุวัตถิ,
จินดา เทียมเมศ,
บุญ อินทรัมพรรย์ จนได้ก่อตั้งขึ้นเป็น
คณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ขึ้นเมื่อปี
ค.ศ. 1943 อันเป็นสถาบันหลักในทางการศึกษาทางด้านมีนวิทยาจนถึงปัจจุบันนี้
[1][2]ในปัจจุบัน มีนวิทยาจะถือว่าเป็นศาสตร์ที่ศึกษาพร้อมกับวิชาการทางด้านประมงและสัตววิทยา หรือชีววิทยาทางทะเล มีสถาบันอุดมศึกษาที่ทำการสอนหลายแห่งในประเทศไทย นอกจากคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์แล้ว ยังมี
คณะเทคโนโลยีการเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง,
คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา,
คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,
คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น,
คณะเกษตรศาสตร์ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยนเรศวร คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางน้ำ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เป็นต้นและมีนักมีนวิทยาชาวไทยที่มีชื่อเสียงหลายคน อาทิ
ชวลิต วิทยานนท์,
ทศพร วงศ์รัตน์,
สืบสิน สนธิรัตน,
สุภาพ มงคลประสิทธิ์,
สุรินทร์ มัจฉาชีพใครอีกคน เป็นต้น