การแบ่งกลุ่มชาวไท ทำได้หลายวิธี เช่น แบ่งตามวัฒนธรรม แบ่งตามภาษาที่ใช้ และแบ่งตามประเทศในปัจจุบัน

แบ่งตามวัฒนธรรม

การแบ่งตามวัฒนธรรม เป็นการแบ่งตามหลักมานุษยวิทยา โดยใช้เกณฑ์ด้านวัฒนธรรมและประเพณี ซึ่งสามารถแบ่งได้ออกเป็น 3 กลุ่ม คือ ไทน้อย ไทใหญ่ และไทยสยาม

ไทน้อย

ตระกูลชาติพันธุ์ไทน้อย หมายถึงกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีถิ่นฐานเดิม อยู่บริเวณฝั่งตะวันออกของแม่น้ำโขง ประกอบด้วยในลาว จนถึงลุ่มแม่น้ำดำ-แดง ในเวียดนาม แล้วเลยไปจนถึงตอนใต้ของจีน เอกลักษณ์ตระกูลชาติพันธุ์ไทน้อย คือ มีการปลูกเรือนแบบยาวลึกเข้าไป และไม่มีการเล่นระดับที่ซับซ้อนมาก ในสถาปัตยกรรมขั้นสูงมีการประดับตกแต่งที่ค่อนข้างน้อย เน้นความอ่อนช้อยของศิลปะ แต่เสื้อผ้าอาจจะมีเครื่องประดับมากกว่า โดยกลุ่มชาติพันธุ์ในตระกูลนี้ ได้แก่พวก ไทลาว ไทดำ(ภาษาไทยเรียกว่าลาวโซ่ง) ไทขาว ไทแดง ไทพวน(ภาษาไทยมักจะเรียกว่าลาวพวน) ไทฮ่างตง ตูลาว หลี เจียมาว เกลาว ลาติ ลาคัว ลาฮา จาเบียว เบ ไทแสก(ลาวใช้ไทแซก) ลักเกีย คำ สุย มู่หล่าว เมาหนาน ไทญ้อ ภูไท ต้ง จ้วง คัง นุง โท้ เป็นต้น กลุ่มนี้เป็นกลุ่มที่มีความหลากหลายกว่าไทใหญ่ โดยเฉพาะด้านภาษา ซึ่งมีกลุ่มภาษาทั้ง 3 กลุ่ม รวมถึงภาษากะได ด้วย

ไทใหญ่

ตระกูลชาติพันธุ์ไทใหญ่ หมายถึงกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีถิ่นฐานดั้งเดิม อยู่บริเวณฝั่งตะวันตกของแม่น้ำโขง เลยไปถึงลุ่มน้ำสาละวิน อิระวดี และพรหมบุตร เอกลักษณ์ของตระกูลชาติพันธุ์ไทใหญ่ คือ มีระบบการปลูกบ้านสร้างเรือนที่ซับซ้อนกว่าไทน้อย โดยบ้านมักจะมีการกั้นห้องแบ่งระดับยกหลังคา ที่สลับซับซ้อนกว่า นอกจากนี้ในสถาปัตยกรรมขั้นสูง มักจะมีการประดับตกแต่งมากกว่า โดยกลุ่มชาติพันธุ์ในตระกูลนี้ ได้แก่พวกไทใหญ่ (ไทใหญ่เรียกตัวเองว่าไตหรือไตโหลง (ไทหลวง) ส่วนคำว่าไทใหญ่นั้นเป็นชื่อในภาษาไทยเท่านั้น ไม่ใช่ชื่อที่เขาเรียกตัวเอง) ไทเหนือ ไทขึน ไทลื้อ ไทยวน(ภาษาไทยแต่ก่อนเรียกว่าลาวยวน) อาหม อ่ายตน คำยัง คำตี่ พ่าเก นะรา จันหารี และ ตุรุง เป็นต้น

ไทยสยาม

ตระกูลชาติพันธุ์ไทยสยาม หมายถึงกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำยม แม่น้ำน่าน แม่น้ำเจ้าพระยา แม่น้ำแม่กลอง แม่น้ำเพชรบุรี เรื่อยไปจนถึงที่ราบลุ่มแม่น้ำพุมดวง-ตาปี ที่ราบลุ่มทะเลสาบสงขลา บริเวณจังหวัดเกาะกง (ประเทศกัมพูชา) และบริเวณจังหวัดเกาะสอง (เขตตะนาวศรี ประเทศพม่า) ไทยสยาม เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีการพูดถึงและถกเถียงเรื่องที่มามากที่สุด โดยมีการเสนอทฤษฎีขึ้นมามากมาย ทั้งมาจากเทือกเขาอัลไต หรือมาจากหมู่เกาะทะเลใต้ ด้วยเชื่อว่า ไทยสยาม เป็นชาติพันธุ์บริสุทธิ์ และเป็นต้นตระกูลของทุกชาติพันธุ์ในตระกูลภาษาไท-กะได แต่ในปัจจุบัน นักวิชาการส่วนมากยอมรับแล้วว่า ไทยสยามไม่ใช่ชาติพันธุ์บริสุทธิ์ แต่เป็นชาติพันธุ์ที่มีการผสมผสานกัน ทั้งภายในและภายนอก โดยวัฒนธรรมส่วนมากเป็นส่วนผสมระหว่างไทน้อยและไทใหญ่ นอกจากนี้ยังมีวัฒนธรรมจากภายนอกเข้ามาผสมทั้งจาก มอญ ขอม(เขมรโบราณ) อินเดีย และมลายู อีกด้วย

แบ่งตามกลุ่มภาษา

กลุ่มภาษาไหล-เกยัน

หมายถึงผู้ที่ใช้ภาษาในกลุ่มภาษาไหล และกลุ่มภาษาเกยัน ซึ่งประกอบด้วย หลี เจียมาว เกลาว ลาติ ลาติขาว จาเบียว ลาคัว และ ลาฮา เป็นต้น

กลุ่มภาษาลักเกีย-กัม-สุย

หมายถึงผู้ที่ใช้ภาษาอื่น ๆ ในกลุ่มภาษากัม-ไท ยกเว้นภาษาไท ซึ่งประกอบด้วย เบ แสก ลักเกีย อ้ายจาม ต้ง คัง มู่หลาม เหมาหนาน และสุย เป็นต้น

กลุ่มภาษาไท

หมายถึงกลุ่มชนที่ใช้ภาษาไท เช่น ไทดำ (ลาวโซ่ง) ไทยวน (ลาวยวน) ไทขาว ไทยสยาม ไทฮ่างตง ไทแดง ไทพวน (ลาวพวน) ตูลาว ไทลาว (ลาว) ไทญ้อ ผู้ไท ไทยอีสาน (ลาว) อาหม อ่ายตน คำตี่ คำยัง พ่าเก ไทขึน ไทใหญ่ (ฉาน) ไทลื้อ ไทเหนือ ปายี ไทถาน ไทยอง ไทหย่า จ้วง นุง ต่าย (โท้) ตุรุง นาง และ ปูยี เป็นต้น

แบ่งตามประเทศในปัจจุบัน

ประเทศไทย

ในประเทศไทย ชาวไทโดยเฉพาะไทยสยาม เป็นประชากรกลุ่มหลักของประเทศ ซึ่งกลุ่มชาติพันธุ์ทั้งหมดประกอบด้วย ไทใหญ่ (ฉาน เงี้ยว) ไทลื้อ ไทขึน ไทยอง ไทยวน ไทดำ (ลาวโซ่ง) ไทยสยาม ภูไท (ญ้อ, โย้ย) ไทพวน (ลาวพวน) ไทอีสาน (ไทลาว) ลาวแง้ว ไทแสก ลาวครั่ง ไทกลา ไทหย่า ลาวตี้ ลาวเวียง ลาวหล่ม และ คำตี่

ประเทศลาว

ในประเทศลาวก็เช่นเดียวกันกับไทย ที่มีชาวไทเป็นประชากรกลุ่มหลักของประเทศ ประกอบด้วย ไทลาว ลาวตี้ ลาวเวียง(ภาษาลาวเรียกว่าไทเวียงและแค่เป็นคำสำหรับเรียกคนไทลาวที่มาจากเวียงจันทน์ ไม่ใช่ไทอีกกลุ่มหนึ่งอย่างแท้จริง) ลาวหล่ม ผู้ไท ชาวไทขาว ชาวไทดำ (ลาวโซ่ง) ชาวไทแดง ชาวไทเหนือ ชาวผู้เอิน ชาวไทยวน (ลาวยวน) ชาวไทลื้อ ชาวไทพวน (ลาวพวน) ชาวไทกะเลิง ชาวไทญ้อ และ ชาวไทแสก (ลาวใช้ไทแซก)

ประเทศจีน

ชาวไทในประเทศจีน ถือเป็นชาวไทนอกประเทศไทย-ลาว ที่มีจำนวนมากที่สุด โดยมากอาศัยในมณฑลยูนนาน กวางสี กวางตุ้ง กุ้ยโจว และไหหลำ ประกอบด้วย ชาวจ้วง ไทใหญ่ ชาวหลี ชาวไทลื้อ ชาวไทปายี่ ชาวไทย้อย (จุงเจีย ตุเยน ตุเรน หรือไดออย) ชาวตุลา (ตุเรน) ชาวปูลาจี ชาวปูลุงจี ชาวไทเหนือ (ไทนู้) ชาวไทลาย (ไทน้ำ) ชาวไทหย่า ชาวไทนุง ชาวไทไขหัว ชาวไทชอง ชาวไทเขิน ชาวไทลื้อ ชาวต้ง (อ้ายก๊ำ ปู้ก๊ำ ผู้คำ) ชาวสุย ชาวมู่หล่าว ชาวเมาหนาน ชาวเก๋าหล่าว ชาวไทเอวลาย ชาวปู้ใย่ ชาวโท้ ชาวไทหย่า ชาวอูเอ ชาวไซ ชาวเดาลาว ชาวอี๋ ชาวเอน ชาวฟูมะ ชาวตูเชน ชาวเปเมียว ชาวปาเชน (กลุ่มเลือดผสมจีน) และ ชาวมิงเกีย (กลุ่มเลือดผสมจีน)

ประเทศพม่า

ชาวไทแบ่งออกเป็นสองส่วน คือส่วนเหนือ และส่วนใต้ โดยส่วนใต้เป็นชาวไทยสยาม ที่อาศัยอยู่ในเขตตะนาวศรี โดยเฉพาะบริเวณชายแดน และจังหวัดเกาะสอง ซึ่งยังเป็นปัญหาชาวไทยพลัดถิ่นอยู่ สำหรับส่วนเหนือ เป็นชาวไทกลุ่มอื่นๆ และไม่ได้มีปัญหาเรื่องชีวิตบนเส้นแบ่งเขตแดน โดยกลุ่มนี้ประกอบด้วย ชาวไทใหญ่ ชาวไทลื้อ ชาวไทเขิน ชาวไทยอง ชาวไทเมา ชาวไทแลง ชาวไทคำตี่ ชาวไทพ่าเก ชาวไทยโยเดีย ชาวไทผิ่ว ชาวนะรา ไทยพลัดถิ่นในเขตตะนาวศรี

ประเทศเวียดนาม

ส่วนมากอาศัยบริเวณลุ่มแม่น้ำดำ-แดง ประกอบด้วย ชาวปูยี่ ชาวเกี๋ยน ชาวลาว ชาวไทลื้อ ชาวไทดำ ชาวไทขาว ชาวไทแดง ชาวไทนุง (ผู้นุง) ชาวไทใหญ่ (สานเชย์) ชาวถาย ชาวไทย ชาวม่าน ชาวโท้ ชาวเกลาว ชาวลาชิ ชาวละหา ชาวนาง ชาวไทญัง (ไส) ชาวไทไต่ ชาวไทชอง ชาวไทท้าวลาว ชาวไทลักกะ (ละเกีย) ชาวข่าลาว ชาวตูลาว ชาวควาเบียว (จาเบียว) ชาวโต๋ ชาวไทหล้า ชาวไทโส ชาวไทลา ชาวไทเชียง ชาวไทลาย ชาวไทฮ่างตง

ประเทศอินเดีย

ชาวไทในอินเดีย ส่วนมากอาศัยในรัฐอัสสัม และอรุณาจัลประเทศ ได้แก่ ชาวไทอาหม ชาวไทพาเก่ ชาวไทคำตี่ ชาวไทอ่ายตน (ไทอ้ายตน อ้ายตอน) ชาวไทคำยัง ชาวไทตุรง ชาวนะรา และ ชาวไทจันหารี

ชาวไทในส่วนอื่นๆ

นอกจากนี้ ในกัมพูชา และ มาเลเซีย ยังมีชาวไทอาศัยอยู่ ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ก่อนตั้งแต่ก่อนการเสียดินแดน เช่น ในพระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณ เกาะกง ไทรบุรี ปะลิส กลันตัน และตรังกานู โดยกลุ่มนี้ประกอบด้วยชาวลาว ไทยสยาม ไทยเกาะกง ไทยกลันตัน ไทยปะลิศ ไทยไทรบุรี ไทยเประ ไทยลังกาวี และยังมีชาว SamSam ซึ่งเป็นคนไทยผสมมลายู และนับถือศาสนาอิสลาม อยู่ทางตอนเหนือของมาเลเซีย และทางใต้ของไทย

ในภูมิภาคเอเชียนอกจากเอเชียอาคเนย์

ในภูมิภาคเอเชียใต้ นอกจากในประเทศอินเดียที่มีชาวอาหม ชาวคำตี่ ฯลฯ อาศัยอยู่ ในประเทศปากีสถานก็มีคนปากีสถานเชื้อสายไทย อาศัยอยู่ในเมืองบาตกราม (Batakram) ในประเทศศรีลังกาก็มีชุมชนชาวไทใหญ่ ซึ่งอพยพมาจากอินเดีย ในกลุ่มประเทศภูมิเอเชียตะวันออก อย่างญี่ปุ่น ไต้หวัน ก็มีคนไทยเข้าไปทำอาชีพ และอาศัยอยู่ที่นั่นเป็นจำนวนมาก แม้แต่ในภูมิภาคเอเชียตะวันตกเฉียงใต้ ก็มีชาวไทยอาศัยอยู่อย่างสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ กาตาร์ บาห์เรน

ในภูมิภาคอเมริกาเหนือ

ในสหรัฐ มีกลุ่มชนชาวไทหลายกลุ่มอพยพเข้าไปอาศัยจำนวนมาก อย่างชาวลาว ชาวไทย ชาวไทขาว ชาวไทยอีสาน ชาวไทยใต้ ชาวไทยถิ่นเหนือ ชาวไทลื้อ ไทดำ ชาวต่าย หรือแม้แต่ชาวไทใหญ่อาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก ในประเทศแคนาดาก็มีชาวไทยอยู่ไม่น้อย

ในทวีปยุโรป

มีชาวไทจำนวนมากอาศัยอยู่ในทวีปยุโรป ได้แก่ ชาวลาวในสหราชอาณาจักร ประเทศฝรั่งเศส เยอรมัน และสวิตเซอร์แลนด์ ชาวไทยอีสานส่วนมากอาศัยอยู่ในสหราชอาณาจักร และประเทศไอซ์แลนด์ ชาวไทยส่วนมากอาศัยอยู่ในประเทศฟินแลนด์ ไอซ์แลนด์ และนอร์เวย์ ชาวไทดำ และชาวต่ายอาศัยอยู่ในประเทศฝรั่งเศส ส่วนชาวไทยถิ่นใต้ส่วนมากอาศัยอยู่ในสหราชอาณาจักร

ในทวีปออสเตรเลียและโอเชียเนีย

มีชุมชนชาวไทยจำนวนมากตามเมืองใหญ่ในประเทศออสเตรเลีย และมีชาวไทยถิ่นเหนืออาศัยอยู่ในประเทศนิวซีแลนด์

ในทวีปอเมริกาใต้

มีชุมชนชาวลาวอาศัยอยู่ในประเทศอาร์เจนตินาเป็นจำนวนมาก

ในทวีปแอฟริกา

มีชุมชนชาวไทยในประเทศต่างๆในแอฟริกาอย่างประเทศมาดากัสการ์ แอฟริกาใต้ อียิปต์ และซูดาน