ในต้นคริสต์ทศวรรษ 1930 ทรอตสกีและสาวกเชื่อว่าอิทธิพลของสตาลินเหนือสากลที่สามยังสามารถต่อสู้จากภายในประเทศและถูกย้อนกลับได้อย่างช้า ๆ พวกเขาจัดระเบียบเป็นฝ่ายค้านซ้ายสากลในปี 1930 ซึ่งตั้งใจให้เป็นกลุ่มผู้มีความเห็นต่อต้านลัทธิสตาลินในสากลที่สาม ผู้สนับสนุนสตาลินซึ่งเป็นส่วนใหญ่ของสากลที่สามไม่ยอมรับการต่อต้าน นักลัทธิทรอตสกีและผู้ต้องสงสัยถูกเนรเทศทั้งหมด[9] ทรอตสกีอ้างว่านโยบายช่วงที่สามของโคมินเทิร์นมีส่วนช่วยให้อดอล์ฟ ฮิตเลอร์ เถลิงอำนาจในประเทศเยอรมนี และการเปลี่ยนไปสู่นโยบายแนวรบประชาชน (ซึ่งมุ่งสร้างเอกภาพกำลังต่อต้านลัทธิฟาสซิสต์ภายนอกทั้งหมด) ได้หว่านภาพลวงในปฏิรูปนิยมและสันตินิยมและ "กวาดถนนสำหรับการพลิกผันสู่ลัทธิฟาสซิสต์"

เมื่อถึงปี 1935 เขาอ้างว่าโคมินเทิร์นได้ตกสู่เงื้อมมือของระบบข้าราชการลัทธิสตาลินไปอย่างกู้คืนไม่ได้แล้ว[10] หลังเขาและผู้สนับสนุนถูกขับออกจากสากลที่สาม ได้เข้าร่วมการประชุมของกรมพรรคสังคมนิยมกรุงลอนดอนที่อยู่นอกสังคมนิยมสากลและโคมินเทิร์น มีพรรคการเมืองสามพรรคในจำนวนนี้เข้ากับฝ่ายค้านซ้ายในการลงนามเอกสารที่ทรอตสกีเขียนขึ้นเรียกร้องให้มีสากลที่สี่ ซึ่งจะได้ชื่อว่า "ปฏิญญาสี่" (Declaration of Four)[11] ต่อมา พรรคการเมืองสองพรรคได้พยายามถอยออกจากความตกลงนี้ แต่พรรคสังคมนิยมปฏิวัติดัตช์ได้ร่วมกับฝ่ายค้านซ้ายสากลประกาศสันนิบาตคอมมิวนิสต์ระหว่างประเทศ[12] จุดยืนนี้ถูกค้านโดยอันเดร็ว นิน (Andreu Nin) และสมาชิกสันนิบาตบางคนที่ไม่สนับสนุนข้อเรียกร้องให้มีองค์การสากลใหม่ กลุ่มนี้ให้ความสำคัญกับการจัดกลุ่มใหม่กับฝ่ายค้านคอมมิวนิสต์อื่น หลัก ๆ คือฝ่ายค้านคอมมิวนิสต์สากล (International Communist Opposition, ICO) ที่เชื่อมโยงกับฝ่ายค้านขวาในพรรคโซเวียต ซึ่งเป็นการจัดกลุ่มที่สุดท้ายนำไปสู่การก่อตั้งสำนักระหว่างประเทศเพื่อเอกภาพสังคมนิยมปฏิวัติ (International Bureau for Revolutionary Socialist Unity) ทรอตสกีถือว่าองค์การเหล่านั้นเป็นองค์การสายกลาง สุดท้ายส่วนสเปนได้รวมเข้ากับส่วนสเปนของ ICO ก่อตั้งเป็นพรรคกรรมกรการสร้างเอกภาพลัทธิมากซ์ (Workers' Party of Marxist Unification) ทรอตสกีอ้างว่าการรวมตัวดังกล่าวเป็นการยอมจำนนต่อการเมืองสายกลาง[13] พรรคกรรมกรสังคมนิยมเยอรมนีซึ่งเป็นฝ่ายซ้ายที่แยกตัวออกจากพรรคประชาธิปไตยสังคมนิยมเยอรมนีในปี 1931 ร่วมมือกับฝ่ายค้านซ้ายสากลช่วงหนึ่งในปี 1933 แต่ไม่นานก็ยกเลิกการเรียกร้ององค์การสากลใหม่

ในปี 1935 ทรอตสกีเขียน จดหมายเปิดผนึกถึงสากลที่สี่ ยืนยัน ปฏิญญาสี่ อีกครั้ง ขณะที่จดบันทึกทิศทางล่าสุดของโคมินเทิร์นและสังคมนิยมสากล เขาเรียกร้องในจดหมายให้มีการจัดตั้งสากลที่สี่อย่างเร่งด่วน[12] "การประชุมระหว่างประเทศสำหรับสากลที่สี่" จัดขึ้นในกรุงปารีสในเดือนมิถุนายน 1936 โดยรายงานลงว่าจัดที่เจนีวาด้วยเหตุผลด้านความปลอดภัย[14] การประชุมนี้ยุบเลิกสันนิบาตคอมมิวนิสต์สากล และก่อตั้งขบวนการเพื่อสากลที่สี่ตามทัศนะของทรอตสกีแทน

รากฐานของสากลที่สี่ถูกมองว่าเป็นมากกว่าการเปลี่ยนชื่อของแนวโน้มระหว่างประเทศที่มีอยู่แล้ว มันให้เหตุผลว่าสากลที่สามได้เสื่อมสภาพไปแล้วอย่างสิ้นเชิง ฉะนั้นจึงต้องถูกมองว่าเป็นองค์การต่อต้านการปฏิวัติซึ่งจะปกป้องทุนนิยมในยามวิกฤต ทรอตสกีเชื่อว่าสงครามโลกที่ใกล้เข้ามาในเวลานั้นจะก่อให้เกิดคลื่นปฏิวัติของชนชั้นและการต่อสู้ของชาติ มากกว่าสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง[1]

สตาลินตอบโต้กำลังที่เพิ่มขึ้นของผู้สนับสนุนทรอตสกีด้วยการสังหารหมู่ทางการเมืองครั้งใหญ่ในสหภาพโซเวียต และการลอบสังหารผู้สนับสนุนและครอบครัวของทรอตสกีในต่างประเทศ[15] เขาสั่งเจ้าหน้าที่สืบค้นเอกสารและภาพถ่ายประวัติศาสตร์เพื่อพยายามลบความทรงจำเกี่ยวกับทรอตสกีออกจากหนังสือประวัติศาสตร์[16] มารีโอ เค็สเลอร์ นักประวัติศาสตร์ ยังระบุว่า ผู้สนับสนุนของสตาลินใช้การต่อต้านยิวเพื่อปลุกเร้าอารมณ์ต่อทรอตสกีด้วย (เนื่องจากทรอตสกีเป็นยิว)[17]

คำชี้แจงเหตุผลขององค์การคือการสร้างพรรคปฏิวัติหมู่ใหม่ซึ่งสามารถนำการปฏิวัติของกรรมกรที่ประสบความสำเร็จได้ องค์การได้เล็งเห็นโอกาสจากคลื่นปฏิวัติซึ่งจะพัฒนาขึ้นควบคู่และที่เป็นผลของสงครามโลกที่จะเกิดขึ้น ผู้แทนสามสิบคนเข้าร่วมการประชุมก่อตั้งซึ่งจัดขึ้นในเดือนกันยายน 1938 นอกกรุงปารีส มีการก่อตั้งสำนักเลขาธิการสากล ซึ่งมีนักลัทธิทรอตสกีและประเทศส่วนใหญ่ที่นักลัทธิทรอตสกีดำเนินการอยู่เป็นตัวแทน[18] หนึ่งในข้อมติซึ่งที่ประชุมรับรองได้แก่โครงการเปลี่ยนผ่าน (Transitional Programme)[19] ซึ่งเป็นถ้อยแถลงโครงการกลางของการประชุมใหญ่ โดยสรุปมโนทัศน์ยุทธศาสตร์และยุทธวิธีสำหรับช่วงปฏิวัติซึ่งที่ประชุมมองว่ากำลังเกิดขึ้นเนื่องจากสงครามซึ่งทรอตสกีพยากรณ์มาช่วงหนึ่งแล้ว โดยบรรจุความย่อสำหรับความเข้าใจร่วมกันของขบวนการในเวลานั้นและชุดนโยบายเปลี่ยนผ่านที่ออกแบบมาเพื่อพัฒนาการต่อสู้เพื่ออำนาจของกรรมกร[20][21]