บทความนี้ใช้ระบบคริสต์ศักราช เพราะอ้างอิงคริสต์ศักราชและคริสต์ศตวรรษ หรืออย่างใดอย่างหนึ่ง
พระคเณศ (
สันสกฤต: गणेश
ทมิฬ: பிள்ளையார்
อังกฤษ: Ganesha) ชาวไทยนิยมเรียกว่า
พระพิฆเนศ[3] (विघ्नेश) พระนามอื่นที่พบ เช่น
พระพิฆเณศวร พระพิฆเณศวร์ หรือ
พระคณปติ เป็น
เทวดาในศาสนาฮินดูที่ได้รับการเคารพบูชาอย่างแพร่หลายที่สุดพระองค์หนึ่ง
[4] พบรูปแพร่หลายทั้งใน
ประเทศอินเดีย,
เนปาล,
ศรีลังกา,
ฟิจิ,
ไทย,
บาหลี,
บังคลาเทศ[5] นิกายในศาสนาฮินดูทุกนิกายล้วนเคารพบูชาพระคเณศ ไม่ได้จำกัดเฉพาะใน
คาณปัตยะเท่านั้น
[6] และการบูชาพระคเณศยังพบใน
พุทธและไชนะอีกด้วย
[7]พระลักษณะที่โดดเด่นจากเทพองค์อื่น ๆ คือพระเศียรเป็น
ช้าง[8] เป็นที่เคารพกันโดยทั่วไปในฐานะของเทพเจ้าผู้ขจัดอุปสรรค
[9], องค์อุปถัมภ์แห่งศิลปวิทยาการ วิทยาศาสตร์ และศาสตร์ทั้งปวง และทรงเป็นเทพเจ้าแห่งความฉลาดเฉลียวและปัญญา
[10] ในฐานะที่พระองค์ยังทรงเป็นเทพเจ้าแห่งการเริ่มต้น ในบทสวดบูชาต่าง ๆ ก่อนเริ่มพิธีการหรือกิจกรรมใด ๆ ก็จะเปล่งพระนามพระองค์ก่อนเสมอ ๆ
[11][2]สันนิษฐานกันว่าพระคเณศน่าจะปรากฏขึ้นเป็นเทพเจ้าครั้งแรกในราวคริสต์ศตวรรษที่ 1
[12] ส่วนหลักฐานยืนยันว่ามีการบูชากันย้อนกลับไปเมื่อราวคริสต์ศตวรรษที่ 4–5 สมัย
อาณาจักรคุปตะ ถึงแม้พระลักษณะจะพัฒนามาจากเทพเจ้าในพระเวทและยุคก่อนพระเวท
[13] เทพปกรณัมฮินดูระบุว่าพระคเณศทรงเป็นพระบุตรของ
พระศิวะและ
พระปารวตี พระองค์พบบูชากันอย่างแพร่หลายในทุกนิกายและวัฒนธรรมท้องถิ่นของศาสนาฮินดู
[14][15] พระคเณศทรงเป็นเทพเจ้าสูงสุดในนิกาย
คาณปัตยะ[16] คัมภีร์หลักของพระคเณศเช่น
คเณศปุราณะ,
มุทคลปุราณะ และ
คณปติอรรถวศีรษะ นอกจากนี้ยังมีสารานุกรมเชิงปุราณะอีกสองเล่มที่กล่าวเกี่ยวกับพระคเณศ คือ
พรหมปุราณะ และ
พรหมันทปุราณะ
